Door Willy van Strien - FOTO: WILLY VAN STRIEN - 18-12-2021 - Onderwijs
De cursus van bioloog John Videler over het ontstaan van het dierenrijk en de oorsprong van de mens is een hovo-cursus: Hoger Onderwijs Voor Ouderen. Vandaar dat de haarkleur grijs in de zaal overheerst.
Sinds zijn pensioen geeft bioloog John Videler collegereeksen aan ouderen. Van de lesstof maakt hij boeken die ook handig kunnen zijn voor biologiedocenten.
Van het befaamde Leids kwartiertje is op deze middag in december niets te merken in het Gravensteen, een eeuwenoud gebouw van de Leidse Universiteit in hartje Leiden. De cursus begint om kwart over een, en dan hebben ongeveer dertig cursisten zich al lang en breed geïnstalleerd. In overeenstemming met de coronamaatregelen zitten zij op afstand van elkaar. De ventilatie maakt het koud en sommigen houden hun jas aan. Een medewerker van de universiteit installeert de opnameapparatuur voor cursisten die het college online volgen. Ook docent John Videler, emeritus-hoogleraar biologie in Leiden en Groningen, staat warm aangekleed klaar. Zijn cursus over het ontstaan van het dierenrijk en de oorsprong van de mens is een hovo-cursus: Hoger Onderwijs Voor Ouderen. Vandaar dat de haarkleur grijs in de zaal overheerst.
Pittig
Maartje van de Ven heeft er zin in. Ze heeft de stof voor vandaag, de oorsprong van de mens, al doorgenomen. Hoewel ze met 48 eigenlijk twee jaar te jong is, mag ze de cursus volgen. ‘Ik ben hypnotherapeut, maar moest wegens ziekte stoppen. Toen zag ik een aankondiging van deze cursus, en die wilde ik graag doen. Ik ben van kinds af aan al in biologie geïnteresseerd. Ik vind de cursus fantastisch: de stof gaat in een rechte lijn van de oorsprong van het leven naar de mens. Hoewel ik geen biologie in mijn opleiding heb gehad, is het allemaal goed te snappen. En als ik iets tegenkom dat ik niet weet, zoek ik het op. Het college van vorige week, van amfibie naar zoogdier, was razend interessant, maar ook pittig vanwege alle namen. De docent vertelt het allemaal met enthousiasme en humor.’
Alfa's
‘Onderwijs geven, vooral aan eerstejaars studenten, vond ik het leukste aspect van mijn werk’, zegt Videler. ‘Dus toen ik in 2006 met pensioen ging, besloot ik om hovo-colleges te gaan geven. Deze cursus is mijn vierde; ik geef ze in Groningen en Leiden. Het gehoor bestaat uit heel verschillende mensen, waaronder veel academici. Sommigen zijn alfa’s; zo is er in Leiden een beroepsmusicus bij. Maar ik heb ook een hoogleraar wiskunde en een hoogleraar scheikunde in mijn publiek gehad. Toen ik een cursus over vliegkunst gaf, kwamen daar mensen uit Delft van lucht- en ruimtevaart op af. Ik heb ze voorgehouden dat zij maar één type vleugel kennen, terwijl er in de natuur veel meer typen zijn.’
Boeken
Van de cursus-readers maakt hij boeken die, zo hoopt hij, hun weg naar een breder publiek zullen vinden. De huidige cursus begint bij het ontstaan van organische verbindingen op de vroege aarde, dus er zit veel basiskennis geologie en biochemie in. Het is veel stof, beseft Videler: ‘Ik heb mezelf ook uit de naad moeten studeren. Bovendien moest ik zoeken naar een manier om dingen als mitose en meiose, wat veel mensen lastig vinden, duidelijk uit te leggen en in te passen in het grote verhaal. Ik heb verteld hoe dankzij meiose enorme genetische variatie kon ontstaan die de grondstof is van de evolutie.’
De boeken zijn ook handig voor biologiedocenten, denkt hij. Wat kunnen biologiedocenten erin vinden dat nog niet in de Binas , op Wikipedia of in de leerboeken staat? ‘Voor deze cursus is dat vooral de evolutionaire stamboom van de eukaryoten. Door dna-onderzoek is die de laatste paar jaar op de schop is gegaan.’ Vorig jaar nog, terwijl Videler deze cursus aan het maken was, verscheen een artikel met een basale tweedeling van eukaryoten in primair autotrofe soorten, die zelf koolstofverbindingen maken, en heterotrofe soorten, die ze uit anderen organismen halen ( Trends in Ecology & Evolution , 2020). Videler: ‘Dat is een heel nieuw inzicht.’
Deze middag in Leiden is het ‘aapjes kijken’: de oorsprong van de mens staat op het programma vanaf de allereerste primaten, waarschijnlijk kleine insecteneters die in bomen leefden. Terwijl cursisten het schedeltje van een meerkat doorgeven, vertelt Videler over het mooiste fossiel dat van dit traject bestaat. Van de Ven veert op: ‘O ja, Ida. Daarover heb ik een documentaire van David Attenborough gezien.’
Gepensioneerd
Voor haar achterbuurman, Rob Toepoel, is het ook de eerste keer dat hij een hovo-cursus doet. Hij studeerde wiskunde aan de Universiteit van Amsterdam en hoewel hij met 71 jaar gepensioneerd is, geeft hij nog les aan vwo-bovenbouwklassen. Hij doet de cursus omdat hij biologie miste in zijn opleiding: ‘Op de hbs kregen we het maar een paar uur per week. Hier kan ik mijn kennis mooi aanvullen. De eerste les vond ik nog het leukst: hoe uit niets iets is ontstaan.’
Op verzoek van Groningse cursisten geeft Videler volgend jaar een cursus over voortplanting. Velen uit het publiek zullen dan weer aanschuiven, verwacht hij.
De voor hovo-cursussen gemaakte boeken van John Videler zijn: Leren van de natuur (2017), Vliegkunst in de natuur (2019), Leven in zee (2020) en Het ontstaan van het dierenrijk & De oorsprong van de mens (2021). De boeken zijn te bestellen via zijn website johnhannekevideler.com/johns-boeken of bij www. amazon.de