Door Aafke Kok - Foto: Takuya Sato - 27-10-2023 - Genetica
Chordodes fukuii doet niet aan namaakwerk. Deze parasiet gaat voor het echte spul, en jat genen om zijn gastheer te manipuleren.
Door een parasiet gedwongen worden in het water te springen en zo een wisse dood tegemoet gaan is natuurlijk sowieso geen pretje, maar de paardenhaarworm Chordodes fukuii pakt dit wel heel gemeen aan. Het zijn namelijk indirect de eigen genen van het slachtoffer van de parasiet, een bidsprinkhaan, die hem tot dit gedrag aanzetten. Een koekje van eigen deeg, dat de parasitaire worm waarschijnlijk wist te jatten via horizontale genoverdracht. Dat concluderen Japanse en Taiwanese biologen 19 oktober in Current Biology.
Jonge paardenhaarwormpjes liften met aquatische insecten mee naar de kant, waar ze wachten tot een bidsprinkhaan hen verorbert. Die moet hen weer in het water afleveren, zodat de parasiet zijn cyclus van voren af aan kan beginnen. Daartoe kaapt de worm bepaalde neurale pathways, zodat zijn gastheer de neiging krijgt naar licht toe te lopen. Daarbij belandt de bidsprinkhaan vaak in water.
Veel van die genen blijken opvallen veel te lijken op die van de bidsprinkhaan
Dat kapen doet C. fukuii met eigen genen, blijkt als onderzoekers genexpressie van de parasiet en van gastheer Tenodera angustipennis vergelijken voor, tijdens en na de gedragsmanipulatie. Bij de bidsprinkhaan verandert er nagenoeg niks, terwijl de paardenhaarworm duizenden genen extra of juist minder tot expressie brengt op het moment suprême. Veel van die genen blijken opvallen veel te lijken op die van de bidsprinkhaan. Sterker nog, bij 1.342 van deze genen is de sequentie dusdanig gelijk aan die van gastheergenen, dat het hier om gejatte genen moet gaan. Bij namaakwerk zal vooral het eiwitproduct gelijkend zijn, en niet per se ook de gensequentie.
Gezien de verscheidenheid aan gejatte genen zullen paardenhaarwormen deze buit waarschijnlijk niet in een keer vergaard hebben. Zulke horizontale genoverdracht is vooral bekend van bacteriën, maar de paardenhaarworm kan er blijkbaar ook wat van. Parasiet, dief en recidivist: een indrukwekkend slechteriken-cv.