‘Een collectie leeft en moet altijd kunnen groeien’

Een herbariumblad van de reusachtige vlinderbloemige boom uit het oerwoud van Gabon, Xanthoceris rabiensis. Foto: Naturalis Biodiversity Center

Serie: Uit de schatkamer

Grasduinen langs 42 miljoen objecten in de collecties van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie – Naturalis, 1820 – 2020

AFLEVERING 6: PLANTEN (HERBARIUM WAGENINGEN)

COLLECTIE: Plantae (Herbarium Vadense)
AANTAL EXEMPLAREN: circa 1 miljoen
TOPSTUK: Eenzame vlinderbloemige boom uit Gabon Xanthocercis rabiensis) - Holotype
AANTAL HOLOTYPES: 501
BEHEERDER: Jan Wieringa

‘Ontdubbelen? Met zoiets moet je bij een plantentaxonoom niet aankomen. Meerdere exemplaren van een soort zijn geen dubbelen. Iedere onderzoeker is blij als er meer is dan één herbariumblad, maar bijvoorbeeld ook materiaal van kiemplant, bloemen en vruchten. Alles wat bijdraagt aan goede identificatie is van belang. Een herbarium is geen verzameling postzegels of boeken, maar een informatiebron over levende planten’, zegt collectiebeheerder en plantentaxonoom Jan Wieringa. Hij is beheerder van het door Wageningse taxonomen bijeengebrachte deel van het Nationaal Herbarium Nederland, met een duidelijke geografische focus op tropisch Afrika en als speerpunt Gabon.

Het grootste deel van de collectie bestaat uit herbariumvellen in dozen en stellingkasten, verspreid over twee zalen op de vierde verdieping van Naturalis. ‘Er moeten nog exemplaren ingevoegd worden’, erkent Wieringa, ‘dat kost tijd, maar gaat passen. Een collectie leeft en moet altijd kunnen groeien.’ Onderzoekers krijgen van hem maximale toegang tot de collectie en hij is ook voorstander van uitwisseling van extra exemplaren met zusterinstellingen elders. ‘Dat spreidt de risico’s en verhoogt de toegankelijkheid. We zijn wel huiverig om uniek materiaal naar sommige landen op te sturen.’ Alle herbariumbladen zijn daarom ook gescand en via de Naturalis-portal online te bekijken. ‘Maar echt taxonomisch onderzoek doe je toch het liefst aan echt materiaal’, aldus Wieringa. Hij is trots op de collectie op silicagel gedroogd plantmateriaal, bewaard in plastic zakjes en opgeborgen in plastic dozen. ‘Daar is vaak veel beter dna uit te isoleren dan uit traditioneel herbariummateriaal. We zijn daar in Wageningen al heel vroeg mee begonnen en het is nu de standaardprocedure voor de hele collectie.’ Een persoonlijk topstuk zijn de herbariumvellen van een reusachtige vlinderbloemige boom uit het oerwoud van Gabon, Xanthoceris rabiensis. Van dit holotype verzamelde Wieringa 25 jaar geleden met klimtechnieken nog zelf de bloemen en vruchten. ‘Het is een heel eenzame boom, het enige bekende exemplaar van deze soort. Later kregen we van een Fransman nog materiaal dat afkomstig is van dezelfde soort, maar die boom was in de jaren zestig gekapt door houtvesters en bestaat dus niet meer.’