Door Aafke Kok - Foto: Imageselect - 27-11-2021
De waarnemingen van groene knolamanieten stromen binnen dit jaar. Inname van één paddenstoel kan al fataal zijn.
De gevreesde groene knolamaniet rukt mogelijk op in Nederland, meldde Trouw 11 november. De teller voor de giftige paddenstoel staat bij waarnemingen.nl inmiddels al op ruim 1.100 voor 2021, enkele honderden meer dan voorgaande jaren. Of Amanita phalloides nu echt weliger tiert of dat waarnemers simpelweg scherper zijn, is onbekend. Maar berucht is ‘ie zeker. Wat maakt de groene knolamaniet eigenlijk zo giftig?
De paddenstoel bevat meerdere gifstoffen, maar de gevaarlijkste zijn zogeheten amatoxinen, valt te lezen in Amatoxinen bevattende paddenstoelen van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC), onderdeel van het UMC Utrecht. Bij mensen zorgen deze amatoxinen voor een blokkade van rna-polymerase II. Dat geeft problemen bij de transcriptie van dna naar rna, waardoor de aanmaak van eiwitten stokt en cellen niet meer kunnen functioneren. Weefsels met sneldelende cellen raken het eerst aangetast, met in eerste instantie maag-darmklachten tot gevolg, en uiteindelijk lever- en nierfalen. Voor mensen kan inname van slechts één groene knolamaniet al genoeg zijn voor een dodelijke dosis. Vraatsporen zijn verraderlijk; bijvoorbeeld konijnen lijken minder last te hebben van de gifstoffen. De paddenstoel verwerken in een maaltijd helpt bovendien niet, amatoxinen blijven zelfs bij verhitting tot 1000 graden stabiel. ‘Die maag-darmklachten zijn echt opvallend heftig’, vertelt Henneke Mulder-Spijkerboer van het NVIC. ‘Ook opvallend is dat klachten pas vrij laat ontstaan; op z’n vroegst na 6 uur, maar het kan ook wel 24 uur duren. Daardoor zoeken patiënten vaak pas uren na inname medische hulp en kun je dus ook pas laat de behandeling inzetten.’
Behandelmogelijkheden zijn er gelukkig wel. In eerste instantie proberen artsen de opname van gifstoffen te beperken door bijvoorbeeld actieve kool toe te dienen, een goedje dat stoffen afvangt. Het NVIC raadt vervolgens behandeling met silibinine aan. ‘De werking daarvan is niet onomstotelijk bewezen, maar er zijn aanwijzingen dat silibinine de lever beschermt tegen amatoxinen.’ Om aan silibinine te komen moeten ziekenhuizen het NVIC inschakelen, want zelf mogen ze het niet op voorraad hebben. ‘Overigens geeft toediening van silibinine geen garantie dat de patiënt de vergiftiging overleeft’, aldus Mulder-Spijkerboer.
‘Opvallend is dat klachten pas vrij laat ontstaan; op z’n vroegst na 6 uur’
Maakt de beruchte knolamaniet eigenlijk veel slachtoffers? ‘Elk jaar worden we wel een aantal keer gebeld. In Nederland zijn er vooralsnog geen laboratoria om amatoxinen vast te stellen in het bloed of de urine, dus het is lastig de diagnose hard te maken. Maar op basis van de symptomen kunnen we wel een goede inschatting maken. Soms hebben patiënten ook nog paddenstoelenresten over van een gegeten maaltijd’, vertelt Mulder-Spijkerboer. Als er resten beschikbaar zijn, schakelt het NVIC een mycoloog in om de paddenstoel te determineren. ‘Per provincie hebben we een lijst van mycologen die dat voor ons doen. Die brengen we dan in contact met de arts.’
De meeste patiënten met groene knolamaniet-vergiftiging zijn wildplukkers, denkt Mulder-Spijkerboer. ‘Relatief vaak zijn het mensen met een buitenlandse afkomst, die meer aan wildplukken gewend zijn. Verder worden we ook gebeld over kinderen die een hapje van een paddenstoel hebben genomen, maar ik ken geen meldingen van kindjes die hier ernstig ziek van zijn geworden. Voor andere paddenstoelen zie je ook nog wel dat mensen ze hebben gegeten omdat ze hoopten op een hallucinogeen effect.
‘Overigens is de groene knolamaniet niet de enige paddenstoel die amatoxinen bevat. Over die andere paddenstoelen krijgen we minder meldingen, maar ook daar moet je voor oppassen. Bovendien zijn er ook andere paddenstoeltoxinen die kunnen leiden tot vergiftigingen!’
Dwarse vragen van leerlingen? Mail uw vragen naar redactie@bionieuws.nl.