DOOR WILLY VAN STRIEN - FOTO: FIONN Ó MARCAIGH - 12-02-2022 - Nomen
De asgrauwe kop van de mangrovemonarch bezorgde deze eilandvogel zijn wetenschappelijke naam. Foto: Fionn Ó Marcaigh, Trinity College Dublin.
De mangrovemonarch verliest zijn imago van superzwerver. Heeft hij een nieuw leefgebied bereikt, dan blijkt hij honkvast te zijn.
Hij was hét voorbeeld van ‘supertramp birds’, vogels die het eilandhoppen als levensstrategie hebben: de mangrovemonarch (Monarcha cinerascens). De Amerikaanse vogelkenner Jared Diamond had de term in 1974 bedacht voor vogels met een groot verspreidingsgebied die op eilanden leven. Als aanpassing aan hun instabiele leefmilieu – eilanden ontstaan en verdwijnen – kunnen superzwervers uitstekend vliegen en trekken ze voortdurend rond. Dat gaat ten koste van hun concurrentievermogen. Je ziet ze daarom wel op kleine, geïsoleerde eilanden, maar niet op grote eilanden; daar leven veel andere soorten waar ze niet tegenop kunnen. De mangrovemonarch past perfect in dit plaatje. Hij leeft op kleine eilanden van Wallacea en Melanesië, respectievelijk ten westen en ten oosten van Nieuw-Guinea, die vaak door diepe zeestraten van elkaar gescheiden zijn. Maar nu laat genetisch onderzoek zien dat hij helemaal geen superzwerver is (Frontiers of Biogeography, 27 januari). Dankzij een groot vliegvermogen heeft hij inderdaad de meest afgelegen eilanden weten te bereiken. Maar tussen eilandpopulaties bestaan genetische verschillen die erop wijzen dat hij na vestiging nauwelijks meer de vleugels uitslaat. Eilandpopulaties ontwikkelen zich tot ondersoorten, en mangrovemonarchen van Wallacea en Melanesië zijn eigenlijk al verschillende soorten. Kortom: de mangrovemonarch is een kolonisator die zich na aankomst honkvast gedraagt. Dat hij zich niet op grote, soortenrijke eilanden vestigt, is waarschijnlijk omdat hij daar geen lege niche aantreft.
De naamgevers hadden nog geen weet van zwerflust of honkvastheid. Nicholas Vigors en Thomas Horsfield noemden het genus in 1827 Monarcha. Zij zagen kennelijk iets vorstelijks in de insectenetende zangvogels. De soortsnaam cinerascens komt van Coenraad Jacob Temminck (ook 1827). Cinera is Latijn voor as en de uitgang -escens betekent wordend. Dat is wat zuinigjes: de vogel is weliswaar asgrauw, maar met een opvallend rode buik en zwarte staart. De Nederlandse naam mangrovemonarch doet hem al evenzeer tekort, want hij leeft in allerlei typen bos en struikgewas.
Zie ook:
New research on famous “supertramp” birds offers fresh evolutionary insights (News Trinity College Dublin, 27 januari 2022)