Universeel griepvaccin van m-rna

Door niezen en hoesten verspreiden griep- en verkoudheidsvirussen zich in de lucht. Foto: James Gathany - CDC Public Health Image library

Bij muizen en fretten werkt het: een universeel m-rna-vaccin dat langdurig beschermt tegen alle griepvarianten die in de natuur circuleren. De stap naar mensen is waarschijnlijk klein.

Een universeel m-rna-vaccin tegen álle twintig bekende (sub)typen van het influenzavirus beschermt muizen en fretten tegen ernstige ziekte en sterfte. Dat demonstreren Amerikaanse onderzoekers 25 november in Science. De stap naar een voor mensen goedgekeurd universeel griepvaccin is waarschijnlijk klein en de impact mogelijk groot: het m-rna-vaccin kan preventief op de plank klaarliggen en biedt in een klap bescherming tegen alle in dieren circulerende influenzavarianten.

KIPPENEIEREN

Productie van huidige griepvaccins gebeurt in kippeneieren, duurt zo’n zes tot negen maanden en is reactief; de productieklok gaat pas tellen zodra bekend is welk subtype van het griepvirus onder mensen circuleert. Voor m-rna-vaccins ligt productietijd op twee tot drie maanden en de vaccins zijn makkelijk langdurig op te slaan – het sneller uitrollen van een vaccin kan veel ellende voorkomen. Momenteel lopen er al verschillende klinische studies in mensen met m-rnagriepvaccins, waarbij het toegediende m-rna codeert voor hemagglutinine; het oppervlakte-eiwit dat bindt aan receptoren van gastheercellen en infectie mogelijk maakt. Traditionele seizoensgriepvaccins bevatten nu maximaal vier virale antigenen van influenza en traditionele (pre)pandemische vaccins – tegen nieuwe subtypes die nog niet in mensen circuleren – slechts één.

De structuur van het influenza A-virus, een rna-virus uit de Orthomyxoviridae-familie, met onder meer het oppervlakte-eiwit hemagglutinine (HA) waarop vaccins kunnen aangrijpen. Illustratie: Hi Eun Jung & Heung Kyu Lee, Viruses, 2000.

De onderzoekers combineren nu alle twintig stukjes viraal m-rna die coderen voor alle verschillende varianten van het hemagglutinine-eiwit in één vaccin en testen dat op muizen en fretten. Dat blijkt minstens vier maanden te beschermen tegen ziekte en sterfte, en leidt tot een brede aanmaak van antilichamen én kruisbescherming. Dat heeft er mede mee te maken dat het nieuwe vaccin in tegenstelling tot klassieke vaccins ook neutraliserende antilichamen aanmaakt tegen een sterk geconserveerde regio van het hemagglutinine-eiwit: de steel onder de hoog variabele kop.

‘Het is uniek dat we straks griepvaccins preventief hebben klaarliggen en binnen een week kunnen uitrollen'

Ron Fouchier, viroloog Erasmus MC

‘Het is een mooie studie met een ontzettend belangrijk inzicht: dat je een twintig-valent griepvaccin kunt maken dat een brede immuunrespons teweegbrengt’, oordeelt Ron Fouchier, viroloog bij het Erasmus Medisch Centrum en niet betrokken bij de Science -publicatie.
‘De stap naar mensen is ook echt klein: tegen covid zijn inmiddels miljarden mensen veilig gevaccineerd. Met de komst van m-rna-vaccins staat er wat dat betreft veel te veranderen; bestaande vaccins staan mogelijk op het punt om te verdwijnen.
‘Het is uniek dat we straks misschien griepvaccins preventief hebben klaarliggen en binnen een week kunnen uitrollen. De keus is dan: maak je één griepvaccin dat beschermt tegen alle varianten of maak je twintig monovalente vaccins die ieder iets beter beschermen tegen specifieke subtypen? Ik zou toch opteren voor dat laatste.’