Het aantal mensen in Nederland dat kanker krijgt neemt toe, en blijft de komende tien jaar flink toenemen. Dat komt niet alleen door de vergrijzing, maar ook door leefstijl. Tegelijkertijd overleven steeds meer mensen kanker.
‘Steeds meer mensen in mijn omgeving hebben kanker,’ is een veelgehoorde opmerking. Dat komt omdat er meer dan vroeger openlijk over kanker wordt gepraat. Maar het is ook waar dat kanker tegenwoordig meer mensen treft dan vroeger. In Nederland zelfs vaker dan in veel andere landen. Dat heeft niet alleen met de vergrijzing te maken, maar ook met leefstijl. Het positieve nieuws is dat ook steeds meer mensen kanker overleven, in Nederland leven op dit moment al in totaal 850 duizend mensen die kanker hebben of ooit hebben gehad. Desondanks is kanker doodsoorzaak nummer 1 in Nederland, waar per jaar 45 duizend mensen aan overlijden.
Het aantal mensen in Nederland dat de diagnose kanker krijgt neemt toe, en blijft de komende tien jaar flink toenemen. In 1989 werden bijna 56 duizend kankerdiagnoses gesteld, in 2019 ging het al om ruim 118 duizend en in 2032 zullen er ongeveer 156 duizend nieuwe diagnoses zijn. Dit komt erop neer dat over tien jaar gemiddeld achttien mensen per uur geconfronteerd zullen worden met de diagnose kanker. Deze cijfers zijn exclusief patiënten met een basaalcelcarcinoom van de huid, alleen al daarvan zijn er anno 2023 zo’n 50 duizend nieuwe diagnoses per jaar.
DUBBELE VERGRIJZING
De sterke toename komt vooral door de groei en dubbele vergrijzing van de Nederlandse bevolking: we krijgen te maken met meer ouderen, die bovendien ook steeds ouder worden. Omdat kanker vaker voorkomt op hogere leeftijd, neemt vooral het aantal oudere patiënten toe. De sterkste stijging is te zien onder 75-plussers (van 39.878 in 2019 naar 67.000 in 2032). Maar ook het aantal 60-tot 74-jarigen met kanker neemt toe (van 51.075 naar ruim 61.000). Het aantal mensen tussen de 15 en 59 jaar oud dat een kankerdiagnose krijgt, stijgt nauwelijks (van 27.141 naar 27.300). Ook het risico op het krijgen van kanker is in de afgelopen dertig jaar toegenomen. Dat betekent dat de absolute toename in kankerdiagnoses behalve door de vergrijzing en groei van de bevolking ook wordt veroorzaakt door veranderingen in leefstijlfactoren die het risico op kanker verhogen, zoals roken, alcoholgebruik, weinig lichaamsbeweging, overgewicht en blootstelling aan uv-straling van de zon en zonnebanken. Omgevingsfactoren zoals blootstelling aan radon binnenshuis en luchtvervuiling hebben een relatief kleine invloed.
Figuur 1a en b: Aantal mannen en vrouwen bij wie in Nederland in de jaren 2000 - 2019 kanker is vastgesteld, leeftijd 40 jaar of ouder. Bron: Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL): Nederlandse Kankerregistratie (NKR).
Het aantal huidkankerdiagnoses neemt in de komende tien jaar met ruim 30 procent toe en er is een opvallende stijging van kankersoorten gerelateerd aan overgewicht, zoals lever-, galweg- en nierkanker. Voor vrouwen neemt het kankerrisico sterker toe dan voor mannen. Dit komt vooral doordat vrouwen meer zijn gaan roken en dus vaker longkanker ontwikkelen.
Verder wordt de toename van het aantal kankerdiagnoses voor een beperkt deel verklaard door verbeterde (vroeg-) diagnostiek, waardoor kleine tumoren worden gevonden die eerder niet werden opgespoord. Slechts bij een klein aantal vormen van kanker zien we een daling van het aantal mensen dat daarmee wordt geconfronteerd. Dat zijn maagkanker (de bacterie Helicobacter pylori, die maagkanker veroorzaakt, komt steeds minder vaak voor), longvlieskanker (mesothelioom, door minder blootstelling aan asbest), baarmoederhalskanker bij vrouwen (door vroegopsporing en daarmee succesvolle behandeling van voorstadia, en in de toekomst ook door vaccinaties tegen hpv) en kleincellig longcarcinoom bij mannen (mannen roken minder vaak dan vroeger).
De sterke toename komt vooral door de groei en dubbele vergrijzing van de Nederlandse bevolking
De meest voorkomende vormen van kanker bij vrouwen zijn huidkanker (de verschillende vormen van huidkanker bij elkaar opgeteld, te weten basaalcelcarcinoom, plaveiselcelcarcinoom en het melanoom van de huid), borstkanker en longkanker. Bij mannen zijn dat eveneens huidkanker, en daarnaast prostaatkanker en longkanker. Omdat bij jongere mensen kanker veel minder vaak voorkomt en er andere vormen van kanker optreden, laten figuren 1a en 1b de gegevens zien voor mensen van 40 jaar en ouder, exclusief patiënten met een basaalcelcarcinoom van de huid.
Er zijn grote verschillen tussen landen in hoe vaak kanker voorkomt. Als we Nederland met andere landen in de Europese Unie (EU) vergelijken, dan komt kanker in Nederland vaker voor dan gemiddeld in de EU (figuur 2). Bij vrouwen komt kanker in Nederland zelfs vaker voor dan in alle andere landen in de EU, behalve Ierland en Denemarken. Dit heeft voornamelijk te maken met leefstijl, vooral roken.
VIJFJAARSOVERLEVING
De gemiddelde overleving vijf jaar na de diagnose kanker is gestegen naar 66 procent in de periode 2011 tot 2020. Bij mensen die in de periode 2001 tot 2010 kanker kregen, was de gemiddelde vijfjaarsoverleving nog 58 procent. Hierbij wordt rekening gehouden met overlijden door andere oorzaken. De vijfjaarsoverleving stijgt gemiddeld met bijna 1 procent per jaar, onder andere dankzij verbeterde diagnostiek en behandelingen. Daarnaast is het aantal diagnoses van kankersoorten met een relatief gunstige prognose sneller gestegen dan van kankersoorten met een slechtere prognose. Dit draagt ook bij aan de stijging van de overleving van alle kankersoorten samen. Vooral bij hematologische maligniteiten (bloed- en lymfklierkanker), zoals leukemie en non-Hodgkinlymfoom, is de vijfjaarsoverleving de afgelopen decennia sterk gestegen. Ook bij kanker van de prostaat, nier, schildklier, darm, keelholte, lever en long was er een stijging van minstens 10 procent (figuur 3).
Maar bij een aantal soorten kanker met een slechte prognose werd er vrijwel geen vooruitgang geboekt. De overleving vijf jaar na een diagnose blaaskanker is rond de 54 procent en die is in de afgelopen dertig jaar amper veranderd. Ook voor patiënten met maagkanker is er vrijwel geen vooruitgang geboekt, de vijfjaarsoverleving is hier 22 procent. Bij mesothelioom (longvlieskanker) is vijf jaar na de diagnose nog maar 5 procent van de patiënten in leven. Net als bij alvleesklierkanker waarbij de overleving, na een heel kleine stijging in de laatste decennia, ook 5 procent is.
Boven: figuur 2. Het vóórkomen van kanker bij mannen (blauw) en vrouwen (roze) in de EU in 2020 (gecorrigeerd voor leeftijdsopbouw van de bevolking). Hoe donkerder de kleur, hoe vaker kanker voorkomt. Bron: Data explorer ECIS (European Cancer Information System).
Het aantal mensen dat sterft aan kanker is de afgelopen dertig jaar gestegen, van 35.420 in 1989 tot 45.878 in 2019. Dit aantal neemt het komende decennium naar verwachting verder toe tot ongeveer 54.300 per jaar. Deze toename is voornamelijk toe te schrijven aan de vergrijzing van de bevolking en het daardoor sterk stijgende aantal kankerdiagnoses.
Er zijn steeds meer mensen in Nederland bij wie kanker wordt vastgesteld, en er zijn steeds meer mensen die kanker overleven. Die twee bij elkaar opgeteld is de zogenaamde prevalentie van kanker. Het aantal mensen in Nederland bij wie in de tien voorafgaande jaren kanker is ontdekt en die nog in leven zijn, stijgt in de komende tien jaar naar 800 duizend. Als we niet alleen het aantal mensen tellen dat in de tien voorafgaande jaren maar ooit in hun leven kanker hebben gehad, zal Nederland in 2032 1,4 miljoen kankeroverlevers tellen.
Rechts: figuur 3. De vijfjaarsoverleving na de diagnose kanker in Nederland in de periode 1991- 2020. Onder ‘alle kankersoorten’ vallen alle patiënten die kanker hebben overleefd ongeacht de kankersoort. Bron: Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL): Nederlandse Kankerregistratie (NKR).
Dit artikel van epidemioloog Valery Lemmens (Erasmus Medisch Centrum en Integraal Kankercentrum Nederland) is een voorpublicatie uit de paperback Kanker van de stichting Biowetenschappen en Maatschappij, die 2 februari verschijnt.
KANKER – Carla van Gils, Elisabeth de Vries e.a. (redactie) Paperback, 144 pagina’s, 15 euro
Over de laatste ontwikkelingen in het kankeronderzoek is de ondertitel van deze paperback, een uitgave van de Stichting Biowetenschappen en Maatschappij die 2 februari verschijnt. Dat is niet te veel beloofd, want de paperback bevat bijdragen van ruim zestig Nederlandse kankerexperts die in begrijpelijke taal de belangrijkste inzichten en innovaties in hun specialisme duiden. Zij leggen uit wat de mogelijke oorzaken van kanker zijn, hoe die dankzij dna-technieken zijn op te sporen en welke nieuwe behandelingen mogelijk zijn. Zeker gezien de vergrijzing blijft kanker een belangrijke doodsoorzaak, maar de gemiddelde vijfjaarsoverleving na kanker is sterk gestegen: van 45 procent in de jaren vijftig tot 66 procent nu. Dat biedt enige hoop. (GVM)