Oversterfte als gevolg van corona

Sterftekans (wekelijkse sterfte per honderdduizend inwoners) in Nederland, vergeleken tussen de huidige situatie, normale situatie en het sterke griepjaar 2017-2018. Bron: Demos, 26 mei

Vrijwel dagelijks melden de media braaf sterftecijfers als gevolg van het nieuwe coronavirus. Soms worden die cijfers zelfs gerelateerd aan sterfte in andere landen, hoewel iedereen het er wel over eens is dat dit weinig zegt: door verschillen in bevolkingsgrootte, -samenstelling en -dichtheid, maar ook door verschillen in fase waarin de uitbraak verkeert. ‘Als demografen kijken we liever naar de sterftekans, de wekelijkse sterfte per honderdduizend inwoners. Ook omdat je het dan beter kunt vergelijken met andereepidemieën’, zegt demograaf Peter Ekamper van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI-KNAW) in Den Haag. Hij publiceert samen met NIDI-collega Fanny Janssen, tevens deeltijd-hoogleraar mortaliteit en veroudering in Groningen, een voorlopige balans van de toegenomen sterfte als gevolg van het coronavirus (Demos, 26 mei online). De belangrijkste figuur staat hierboven en is door Ekamper bijgewerkt tot en met 24 mei 2020. De grafiek toont de sterfte per honderdduizend inwoners in Nederland per week in 2020 (rode lijn) in relatie tot ‘normale sterfte’ (groene lijn) en die tijdens de zware griepepidemie van 2017-2018 (blauwe lijn). De door het RIVM gerapporteerde sterfte aan corona in 2020 (rode stippellijn) geeft duidelijk aan dat hier sprake is van een onderschatting. ‘Het is interessant om juist naar de oversterfte door corona te kijken, het verschil tussen de rode en groene lijn. Daar kunnen bijvoorbeeld ook hele vroege, maar niet-gediagnosticeerde coronagevallen bij zitten. Het geeft echt een vollediger beeld van de sterfte, ook door andere veranderingen in gedrag en verminderde zorgverlening voor andere ziekten’, aldus Ekamper.

Griepepidemie
De totale oversterfte als gevolg van het coronavirus komt uit op 9.450. Dat is ongeveer 35 procent hoger dan onder normale omstandigheden, maar ‘slechts’ 6 procent meer dan de oversterfte als gevolg van de griepepidemie in 2017-2018, met 8.885 sterftegevallen. ‘Die griepepidemie duurde ook langer. De sterftepiek door corona ligt wel een stuk hoger, maar als je alleen naar het totaal aantal sterftegevallen kijkt, valt het eigenlijk nog wel mee. En, let wel, je weet niet hoe hoog de piek nog had kunnen oplopen als er in maart geen maatregelen waren genomen’, zegt Ekamper.
De grafieken laten ook goed zien dat er na een epidemie vaak even sprake is van een ondersterfte, waarbij de rode en blauwe lijn onder de groene lijn duiken. ‘Dat noemen onderzoekers oneerbiedig ook wel hetharvesting-effect. Het komt vooral doordat sterfte van al kwetsbare oudere mensen naar voren is gehaald. Die zouden onder normaleomstandigheden later zijn overleden, het heeft hun sterven bespoedigd’, aldus Ekamper.

Levensverwachting
Een tweede sterftegolf kan de cijfers natuurlijk nog flink opschudden, maar vooralsnog is het negatieve effect op de gemiddelde levensverwachting van Nederlanders nog heel beperkt, berekenden Ekamper en Janssen. De daling van de gemiddelde levensverwachting voor mannen is 195 dagen, van 80,47 naar 79,94 jaar, en voor vrouwen 155 dagen, van 83,57 naar 83,13 jaar. (GvM)