Migratie drijft innovaties bij chimps

Een lesje noten kraken bij de Bossou-chimpansees in Guinea, West-Afrika: de eenjarige Joya (rechts) kijkt toe, terwijl haar moeder Jire het gebruik van een stenen hamer en aambeeld demonstreert. Foto: Tetsuro Matsuzawa

Sociale contacten tussen verschillende populaties waren bij chimpansees cruciaal voor het ontstaan van complex foerageergedrag met gereedschap.

Migratie is cruciaal voor het ontstaan van gereedschapsgebruik bij chimpansees. Via sociale contacten met andere populaties geven de apen culturele kennis aan elkaar door, waardoor complex gedrag en innovaties sneller ontstaan en verspreiden. Dat concludeert een internationaal team biologen 22 november in Science door genetische en culturele data van vier ondersoorten chimpansees van de afgelopen 15 duizend jaar naast elkaar te leggen. De onderzoekers denken dat voorouderlijke migratie en daaruit voortvloeiende samenwerkingsverbanden ook de drijfveren waren achter de uitzonderlijke culturele evolutie van de moderne mens.

GEREEDSCHAP

Het staat buiten kijf dat de mens uitblinkt in zijn cumulatieve cultuur: een evolutionair proces waarbij kennis en culturele eigenschappen zich door de generaties ophopen en onder meer hebben geleid tot ongekend complexe technologieën en sociale instituten. Bij chimpansees uit zich dat vooral in het gebruik van gereedschap om te foerageren, zoals stokjes om mieren of termieten uit de grond te toveren; de complexiteit van dit en ander gedrag verschilt sterk per populatie. Het lijkt logisch dat verbindingen tussen populaties hiervoor cruciaal zijn, hoewel die connectiviteit bij chimpansees juist relatief beperkt is.

Daarom analyseren de biologen de genetische informatie van 35 chimpanseepopulaties van vier ondersoorten afkomstig van West-tot Oost-Afrika. Daarbij beogen ze migratiepatronen te achterhalen van de afgelopen 15 duizend jaar. Ook doen ze beroep op culturele data uit het zogeheten Pan African Program, waaruit ze de transmissie van vijftien typen foerageergedrag achterhalen tussen de populaties. Dat gedrag verdelen ze in drie categorieën: geen, simpel en complex gereedschapsgebruik.

Complex foerageergedrag blijkt dan sterk te correleren met genetische markers voor migratie; het meest ingewikkelde gedrag komt tot uiting wanneer drie populaties genetisch met elkaar kruisen. Daarentegen is er nauwelijks een correlatie tussen geen of simpel gereedschapsgebruik en migratie. Oftewel, concluderen de biologen, voor complex gedrag is culturele transmissie tussen groepen nodig, terwijl eenvoudiger gedrag waarschijnlijk onafhankelijk van elkaar ontstond in verschillende gebieden.

MISMATCH

‘Het onderzoek suggereert dat de verspreiding van chimpansees heeft bijgedragen aan de opbouw van culturele kennis (...) en draagt bij aan de discussie over wat de menselijke cultuur uniek maakt’, schrijven de Amerikaanse evolutiebioloog Peter Richerson en antropoloog Robert Boyd in een bijgevoegd perspective. ‘Een punt van zorg is dat er een mismatch is tussen de genetische metingen van contact tussen populaties en de waarschijnlijke snelheid van de culturele veranderingen. De genetische data meten contact tussen de populaties gedurende duizenden jaren, terwijl culturele veranderingen bij mensen veel sneller plaatsvinden.’