Door Gert van Maanen - Foto's: Tim van de Griend & Herman van Eck - 16-05-2025 - In bedrijf
Voedselbossen zijn een leuke en rendabele manier om smakelijk voedsel te produceren, ontdekte voedselbospionier Wouter van Eck. ‘Duurzaam en rijk aan biodiversiteit.’
Meer dan 2.300 scholen doen mee aan de EU-Schoolfruitregeling. Kinderen krijgen daar niet alleen gratis groente en fruit, maar ook structureel voedseleducatie. Zo leren ze proeven, koken en verbouwen. In Kindcentrum Bamboe in Den Haag bezocht minister Femke Wiersma op 15 april een smaakles en moestuin: ‘Een van de leukste werkbezoeken ever’. Jong geleerd is oud gedaan, ook in de keuken.
In dit themanummer van Bionieuws komen de uitdagingen én oplossingen aan bod rond voedselkeuzes, die vaak al op jonge leeftijd worden gevormd. Dit nummer kwam tot stand met financiële steun van Jong Leren Eten, maar werd volledig onafhankelijk samengesteld door de redactie.
Voedselbos Ketelbroek is een biodivers eiland, omringd door een kale zee van weilanden en maïsakkers. Foto: Tim van de Griend
Voedselbossen zijn een leuke en rendabele manier om smakelijk voedsel te produceren, ontdekte voedselbospionier Wouter van Eck. ‘Duurzaam en rijk aan biodiversiteit.’
‘We doen vooral veel dingen niet: we bemesten niet, we maaien, wieden en schoffelen niet en doen niet aan plaagbeheer. Een bewust onderdeel van het verdienmodel: we zijn geen slaaf van banken maar gewoon luie boeren. Als een voedselbos er eenmaal staat, ben je vooral bezig met oogsten. Je kunt genieten van de omgeving en er ook leuk van leven’, vertelt voedselbospionier Wouter van Eck (1965). ‘Een goed ontwikkeld voedselbos brengt per hectare jaarlijks zo’n 4.000 euro op, dat is ongeveer tien keer zoveel als het batig saldo van 400 euro dat menig boer jaarlijks opstrijkt voor een hectare snijmaïs of grasland. Tel uit je winst.’
Van Eck zit in de rommelige keuken van een boerderijwoning in het Gelderse grensdorp Groesbeek, onder Nijmegen. ‘Zoals iedere boer houd ik kantoor aan mijn keukentafel’, grapt hij. Op loopafstand, net buiten het dorp, begon Van Eck in 2009 samen met Pieter Jansen op 2,4 hectare kale maïsakker het Voedselbos Ketelbroek, het oudste en bekendste voedselbos in Nederland. Van Eck is tevens oprichter – en nu stuurgroepvoorzitter – van Stichting Voedselbosbouw, een koepelorganisatie van zo’n zeventig voedselbosbouwers die zich inzet voor ‘kennisdeling, lobbyen en sceptici charmeren’.
De als politicoloog opgeleide Van Eck kent alle vooroordelen over én voordelen van voedselbossen. ‘Onze claim is niet dat we alle landbouw kunnen vervangen, maar we zijn wel een interessant alternatief systeem voor verbouw van plantaardig voedsel. Vergeleken met monoculturen is een voedselbos veel duurzamer, veerkrachtiger en klimaatbestendiger. Het is een landbouwmethode die geen stikstofverbindingen of broeikasgassen uitstoot. Een 30-jarig voedselbos slaat per jaar minstens 180 ton kooldioxide per hectare op, terwijl dat voor grasland en akkers hooguit om 6 ton gaat. En monitoren laat zien dat voedselbossen heel rijk zijn aan biodiversiteit.’
Het bosperceel bevat ook een natte natuurzone om kwelwater vast te houden
Bloemknoppen
Het bijzondere zit volgens hem in de gelaagde structuur van een voedselbos, waarin bomen, struiken en (klim)planten in een meerjarig systeem zijn samengebracht. ‘Bekende houtige gewassen als appel, pruim, walnoot, mispel of kruisbessen, maar ook onbekende gewassen als olijfwilg, nashi-peer, pimpernoot en Aziatische meidoorn. In Ketelbroek hebben we wel vierhonderd soorten aangeplant, waarvan er zo’n honderd goed eetbaar zijn en dan gaat het niet alleen om vruchten, maar ook om noten, bladeren, scheuten of bloemknoppen’, vertelt Van Eck. Voedselbos Ketelbroek levert zijn oogsten rechtstreeks aan regionale afnemers, zoals restaurant De Nieuwe Winkel, cateringbedrijf De Rode Comcommer en cidermakerij Het Hamerstuk. Het Nijmeegse restaurant De Nieuwe Winkel – met twee gewone en een groene Michelinster – ziet het voedselbos als katalysator voor haar botanische gastronomie. De kiem voor Van Ecks interesse in voedselbossen is al in de jaren negentig gelegd toen hij tijdens een afstudeerproject in Kenia kennismaakte met de gelaagde polycultuur aan gewassen van lokale bewoners in hellingbossen: met avocado’s, bananen, papaja’s, koffie- en theestruiken en kostgrondjes met eenjarige gewassen. Dat idee zat ergens in zijn achterhoofd toen hij in 2009, werkzaam als directeur bij soortenorganisatie Floron, tijdens een fietstocht in Groesbeek een perceel te koop zag staan. Na aankoop van deze kale maïsakker, met uitzicht op Berg en Dal en het Reichswald, begon hij met Jansen al pionierend de aanleg van Voedselbos Ketelbroek.
Tijdens een rondleiding in het – niet vrij toegankelijke – voedselbos valt meteen op dat het als een groen eiland afsteekt tegen een kale zee van omringende maïsakkers en weilanden. En dat er volop vogels fluiten en insecten rondzoemen. Een rij stikstofbindende elzen dient als windvanger, een deel is ingericht als ‘romantisch voedselbos’ met slingerende paden en aan het begin ligt ook een educatief tuintje dat leerlingen van het lokale Kindcentrum Op De Horst onderhouden. Het bosperceel bevat ook een natte natuurzone om kwelwater vast te houden, waar zich nu een complete beverfamilie met burcht heeft gevestigd. ‘Zonder overlast voor het productieve deel’, constateert Van Eck tevreden. ‘Een levend bewijs dat natuur en voedselproductie elkaar niet uitsluiten en dat zelfs een kale maïsakker kan uitgroeien tot een eetbaar paradijs.’
Foto: Herman van Eck
BEDRIJF: Stichting Voedselbosbouw Nederland & Voedselbos Ketelbroek
PRODUCT: ontwikkeling voedselbossen, natuurbeleving en kennis
STRUCTUUR: stichting (algemeen nut beogende instelling) & maatschap
LOCATIE: Lelystad & Groesbeek
AANTAL MEDEWERKERS: 70 & 2
OPRICHTINGSJAAR: 2016 & 2009
OMZET: 425.000 euro (2023) & 68.000 euro (2024)
WEBSITE: www.voedselbosbouw.org
BIJZONDERHEDEN: Op vijf maandagavonden in juni wordt de Basiscursus Voedselbossen gehouden in Dorpshuis De Slenk, met praktijkbezoeken aan Voedselbos Ketelbroek.