Groene educatieve oase in hartje Amsterdam

De vernieuwde Klimatenkas van Hortus Amsterdam wordt 10 september officieel heropend. Foto: Ilka Schumacher - ZJA Architects.

De Amsterdamse Hortus is een kleine, maar drukbezochte botanische tuin. Met de vernieuwde gasloze Klimatenkas maakt het een duurzaamheidslag en zet het de Kaapse flora volop in het zonnetje.

‘Natte winters, heel droge zomers en veel wind. Dat zijn de klimaatomstandigheden die de unieke Kaapse flora hebben gevormd en we hier proberen na te bootsen. We wisselen bloeiende bolgewassen, eenjarigen en struiken af om bezoekers een indruk te geven van de dynamiek waardoor in Zuid-Afrika zo’n bijzonder florarijk kon ontstaan’, vertelt collectiespecialist Iris van Kleinwee van Hortus Botanicus Amsterdam. De in Gent opgeleide bioloog geeft op een snikhete zomerdag een rondleiding door de vernieuwde Klimatenkas van Hortus Amsterdam, die 10 september officieel wordt heropend door burgemeester Femke Halsema.

De Klimatenkas – voorheen Drieklimatenkas – maakt het voor bezoekers mogelijk met alle zintuigen in drie compartimenten tropische regenwoud, woestijn en de subtropische Kaapflora te beleven. ‘We willen laten zien hoe belangrijk het klimaat is voor biodiversiteit. Hiertoe introduceren we in ieder systeem een plant als ambassadeur. Voor de tropen is dat de gatenplant, een epifyt die illustreert dat het in het regenwoud draait om concurrentie: snelle groei en licht vangen’, vertelt Van Kleinwee. ‘In de woestijn is te zien dat de Amerikaanse agave en de Afrikaanse aloë veel op elkaar lijken, als voorbeeld van convergente evolutie.’ In de Kaapse kas staan de Erica’s symbool voor de enorme variatie en biodiversiteit die ontstaat door klimaatdynamiek.

De Kaapflora is zeer soortenrijk en omvat de iconische suikerbosbloemen (Protea), Kaapse bollen, honderden soorten heideplanten (Erica) en Pelargonium-soorten. ‘Al sinds koloniale tijden zijn zaden en planten van de Kaap in onze collectie terechtgekomen’, vertelt Van Kleinwee. Rond 2018 nog door de overname van de Pelargonium-collectie van het Franse veredelingsbedrijf Syngenta en door recente uitwisseling met vijf botanische tuinen in Zuid-Afrika. Om de Kaapcollectie echt in het zonnetje te zetten, is het compartiment bij de kasreconstructie zelfs van plaats verwisseld met het regenwoud. ‘Kaapflora heeft veel zonlicht nodig en zit daarom nu aan de grachtkant, terwijl het regenwoud naar de binnenkant is verhuisd.’ Dat tropisch deel beschikt nog steeds over een vijver, nu ook met Victoria-waterlelies, en een looproute langs boomkronen. Nieuw is de spectaculaire zes meter hoge waterval langs stoeptegels, die de technische ruimte aan het oog onttrekken.

Op 1 juli is als eerbetoon een kunstwerk en een perk met Hugo de Vries-planten geopend

Voor opkweek en ‘back-up’ beschikt de Hortus over de Overtuin: een niet-publiektoegankelijk kassencomplex en zadenopslag aan de overkant van het Hortusplantsoen. Hortus Amsterdam herbergt zo’n vierduizend plantensoorten en een vlindertuin. Het is met 1,2 hectare groot zeer compact en ligt op loopafstand van het Waterlooplein en afmeerplekken van rondvaartboten. In 2024 (met gesloten kas vanwege de verbouwing) trok het zo’n 180 duizend betalende bezoekers, het jaar daarvoor nog 240 duizend. ‘Met de vernieuwde kas streven we ernaar om te groeien naar zo’n 250 duizend bezoekers’, aldus Van Kleinwee.

De Amsterdamse tuin begon in 1638 als Hortus Medicus elders in de stad, maar vestigde zich in 1682 in de Plantagebuurt. De Hortus was ooit tussenstation van de reis die de koffieplant (Coffea arabica) maakte van Afrika naar Centraal- en Zuid-Amerika, maar verkreeg ook wereldfaam door het experimentele onderzoek dat de Amsterdamse plantkundige Hugo de Vries (1848-1935) daar de vorige eeuw deed aan teunisbloemen. Om deze beroemde bioloog voor Nederland te behouden bouwde de Amsterdamse universiteit in 1915 er een compleet laboratorium (nu: bedrijvenverzamelgebouw) en Palmenkas. Op 1 juli is als eerbetoon een kunstwerk en een perk met Hugo de Vries-planten geopend, vlak bij de halfrode systeemtuin die de plantensystematiek van bloemplanten in beeld brengt.

Het kunstwerk ter ere van botanicus Hugo de Vries van kunstenaar Gijs Assmann dat op 1 juli in Hortus Botanicus Amsterdam is geplaatst, vlak voor het voormalige Hugo de Vries Laboratorium. Foto: Moebius.

Sinds 1990 is de Hortus een onafhankelijk stichting, na ruim honderd jaar onderdeel van de Universiteit van Amsterdam te zijn geweest. Om weer een publiekstuin te worden, die het voor 1877 altijd al was geweest, werd in 1993 de Drieklimatenkas geopend. ‘Die kas is nu compleet vernieuwd en we hopen mensen van alle leeftijden de schoonheid en diversiteit van planten te laten zien’, zegt Van Kleinwee. ‘Toeristen, Amsterdammers en hortusvrienden, maar we verwelkomen ook graag scholieren, studenten of onderzoekers in onze educatieve oase.’

BEDRIJF: Hortus Botanicus Amsterdam
PRODUCT: educatie en recreatie in een levende plantencollectie
STRUCTUUR: stichting
LOCATIE: Plantagebuurt, Amsterdam
AANTAL MEDEWERKERS: 75 (plus 70 vrijwilligers)
OPRICHTINGSJAAR: 1638 (Hortus Medicus) & 1990 (Stichting)
OMZET: 4,5 miljoen euro in 2024
WEBSITE: www.dehortus.nl
BIJZONDERHEDEN: beschikt nu over een echt Hugo de Vries-monument en volledig vernieuwde CO₂ neutrale Klimatenkas