Vogels blijven koploper in het aantal waarnemingen

Directeur Dylan Verheul: ‘Kritische deskundige gebruikers spelen vanaf de start een cruciale rol bij de datakwaliteitsbewaking.’ FOTO: RAFAEL MARTIG / NATURALIS

Het openbaar biodiversiteitsplatform Observation.org brengt wereldwijd mensen in contact met de natuur en genereert zo enorme hoeveelheden (monitorings)data.

Observation.org, bekend als Waarneming.nl in Nederland en Waarnemingen.be in België, is een online platform voor natuurwaarnemingen. ‘Het is een beetje een gedoe met namen, maar we gebruiken wel overal het bekende blauwe verrekijkertje als logo, waar mensen ons hopelijk aan herkennen’, verklaart Dylan Verheul, huidig directeur en medeoprichter, opgewekt. Via de website en veelal met behulp van de beeldherkenningsapp ObsIdentify voeren enthousiastelingen details in over het organisme dat ze hebben ontdekt, zoals de soortnaam, locatie, datum, aantal en optioneel een foto en/of geluidsopname. Zodra een waarneming is ingevoerd en opgeslagen, kan deze door andere gebruikers bekeken en geverifieerd worden. In 2024 werden in Nederland alleen al 16,4 miljoen waarnemingen geregistreerd, verdeeld over circa honderdduizend actieve gebruikers.

Registratiesysteem
Wat nu een wereldwijde database is met miljoenen soortenobservaties, begon ooit als een eenvoudig registratiesysteem voor vogelobservaties. ‘Spotvogel.nl heette dat’, herinnert Verheul zich. Na een samenwerking met een andere initiatiefnemer en een stichting is Waarneming.nl vanaf 2004 een feit. ‘Al snel kregen we vragen van gebruikers die naast vogels ook graag andere diergroepen en planten die ze tegenkwamen wilden invoeren, daar hebben we naar geluisterd.’

Vogels zijn desondanks nog steeds koploper in het aantal waarnemingen. ‘Vogelaars melden dezelfde vogel gerust elke dag dat ze deze zien, terwijl een plantje per gebruiker vaak maar één keer per bloeiseizoen wordt gemeld’, aldus Verheul. Qua aantallen foto’s per soortgroep scoren vogels en planten daarentegen ongeveer gelijk: ‘Planten bewegen niet, ze zijn een stuk makkelijker vast te leggen dan vogels.’

Validator
In de beginjaren was – zonder beeldherkenning – enige expertise vereist voor het gebruik van Waarneming.nl. Verheul vertelt: ‘Kritische deskundige gebruikers spelen vanaf de start een cruciale rol bij de datakwaliteitsbewaking. In overleg kregen zij de rol van validator, waarbij ze andermans waarnemingen van een kwaliteitslabel konden voorzien. Dat systeem hebben we de afgelopen twintig jaar uitgebouwd. We gebruiken inmiddels ook veel techniek, gevoed door ongeveer duizend soortenexperts wereldwijd, waarvan de helft uit Nederland. Deze validatoren zijn vrijwilligers bij Observation.org, maar sommige van onze partnerorganisaties staan toe dat er onder werktijd gevalideerd wordt.’

‘Planten bewegen niet, ze zijn een stuk makkelijker vast te leggen dan vogels’

De waarnemingen dragen bij aan Global Biodiversity Information Facility (GBIF), een mondiaal netwerk voor biodiversiteitsdata waar Observation.org één van de grootste dataleveranciers ter wereld is. ‘Daar kan echt iedereen bij, dus we proberen een gulden middenweg te vinden van wat we wel of niet verantwoordelijk kunnen delen. Gevoelige data, zoals locatiegegevens over een bedreigde soort of biotoop, delen we niet, omdat het risico op verstoring of vernietiging dan groot is’, legt Verheul uit. Nagenoeg alle data zijn daarentegen op aanvraag beschikbaar voor onderzoek en het is ook als organisatie mogelijk om specifieke data op te vragen. ‘Dat gebeurt ook; in sommige gevallen vloeit daar een betaalde samenwerking uit, bijvoorbeeld voor data in een bepaald format.’

Groeimogelijkheden
Naast partnerschappen, dekken donaties, dataleveringen aan overheden, en projecten de exploitatiekosten van het platform, die jaarlijks zo’n 1,1 miljoen bedragen. ‘We hebben unieke kennis op het snijvlak van IT en biodiversiteit en bedienen een niche die zo nu en dan onmisbaar is’, zegt Verheul. Hij gebruikt het platform zelf dagelijks: ‘Vroeger wel fanatieker hoor, maar als ik het zelf niet meer zou gebruiken, is het denk ik tijd om het stokje door te geven.’ Niks daarvan, want Verheul ziet nog volop groeimogelijkheden. ‘We zijn heel trots op de continue uitbreiding van ons platform in Nederland en België, maar dieren en planten stoppen niet bij een landsgrens. We vinden het fijn dat de techniek die wij hier kunnen en mogen maken wereldwijd inzetbaar is. Als we functionaliteit bijbouwen voor een natuurproject, zorgen we dat deze universeel inzetbaar is, zodat anderen niet steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden. Wanneer projectinitiatiefnemers onze al bestaande software benutten, bespaart hen dat tijd en geld, en kunnen zij die middelen elders in natuurbeschermingsdoeleinden steken.’

BEDRIJF: Observation.org
PRODUCT: biodiversiteitsplatform voor burgerwetenschap en monitoring
STRUCTUUR: stichting
LOCATIE: Leiden
AANTAL MEDEWERKERS:16
OPRICHTINGSJAAR: 2004
OMZET: 1,1 miljoen
WEBSITE: observation.org/waarneming.nl
BIJZONDERHEDEN: de stichting heeft geen winstoogmerk en werkt samen met lokale partners als Naturalis, Natuurpunt, Natagora en Zostera