Door Aafke Kok - FOTO: DANIEL KRONAUER - 03-10-2025 - Nieuws
Ooceraea biroi-mieren kunnen een enkel geurreceptorgen aflezen door omliggende genen stil te leggen. FOTO: DANIEL KRONAUER
Door transcriptie elders te hinderen weten mieren geurreceptoren aan specifieke neuronen te koppelen.
Ooceraea biroi-mieren hebben een verfijnd reukvermogen dankzij een bijzonder genregulatiemechanisme. Amerikaanse onderzoekers ontrafelen dat mechanisme in Current Biology van 19 september.
Om verschillende geuren te onderscheiden is het noodzakelijk dat één geurneuron correspondeert met slechts één geurreceptor. O. biroi-mieren hebben 503 geurreceptoren, en de bijbehorende genen liggen vaak geclusterd bij elkaar. Dat de mieren er toch in slagen steeds een enkel geurreceptorgen af te lezen, komt doordat ze omliggende genen stilleggen.
Wegversperring
De rna-polymerase die het juiste receptorgen afleest, blijkt daarna niet te stoppen. Hij blijft door transcriberen, en creëert daarbij producten met een bepaalde tag, zodat die de celkern niet verlaten. Zo ‘bezet’ de polymerase als het ware naastliggende genen, waardoor die niet normaal afgelezen worden. De promotor van het juiste gen vormt bovendien niet alleen het startpunt van normale transcriptie, maar stuurt ook een rna-polymerase tegen de richting in, de andere kant op. Ook van genen aan deze kant ontstaan daardoor geen normale transcripten. De polymerase vormt hier een soort wegversperring.
Dupliceren
Uit elders gepubliceerde rna-sequentiedata concluderen de Amerikanen dat ook honingbijen (Apis mellifera) en Harpegnathos saltator-mieren dit genregulatiemechanisme gebruiken; vermoedelijk doen andere (sociale) insecten dat ook. Mogelijk verklaart dit mechanisme ook waardoor geurreceptorgenen gedurende de evolutie zich zonder problemen konden dupliceren, zodat nieuwe receptoren ontstonden. Op die manier kon het reukvermogen van mieren zich snel uitbreiden.