‘De schoonheid van de wereld zit in jaarringen’

Voor dendrochronoloog Valerie Trouet was een boek schrijven ‘een uitgelezen kans om mij juist te focussen op al het moois dat de wetenschap biedt’.

Na de moeizame start van haar sabbatical, put denrochronoloog Valerie Trouet inspiratie uit bomen en bundelt haar kennis in het prijswinnende boek Wat bomen ons vertellen.

‘Iedereen heeft als kind wel eens jaarringen zitten tellen en weet dat je daarmee heel makkelijk de leeftijd van een boom kan vaststellen. Wat dat betreft is mijn vakgebied heel tastbaar. Maar de geheimen die schuilgaan achter die prachtige patronen van afwisselend brede en smalle cirkels zijn zoveel groter dan dat: ze tonen ons het klimatologische verleden van de aarde. Waarom middeleeuws Europa een periode van warmte kende bijvoorbeeld. Of dat het de afgelopen vijfhonderd jaar nooit droger was in Californië dan in het piekjaar van 2015. We kunnen zelfs aan de hand van jaarringen de patronen achterhalen van krachtige windstromen tien kilometer boven het aardoppervlak, en tot duizend jaar in het verleden. Dat is toch mind blowing!’

Dat vertelt de van oorsprong Belgische dendrochronoloog Valerie Trouet (1974) vanuit haar woonplaats in Arizona over het materiaal dat bij haar vooral verwondering en ontzag oproept, en waar de mensheid sinds het begin der tijden een innige en onlosmakelijke relatie mee kent: hout. In haar boek Wat bomen ons vertellen neemt Trouet de lezers mee op ontdekkingstocht in die verborgen wereld van jaarringen, en met succes. Op 18 oktober krijgt ze de Jan Wolkers Prijs 2020 toegekend voor het beste Nederlandstalige natuurboek.

T-woord
‘Het is fijn dat ik nu dit interview heb en straks les moet geven, ik kan de afleiding goed gebruiken’, vertelt ze terwijl de stemmen voor het Amerikaanse presidentschap nog worden geteld – zodra het T-woord valt, schermt ze haar ogen af met haar handpalmen en schudt haar hoofd. ‘Weet je’, vervolgt ze na een korte pauze, ‘toen ik dit boek in 2017 schreef tijdens mijn sabbatical, was Trump net een jaar aan de macht. Ik zat echt op mijn tandvlees. Het doet iets met je als de wetenschap wordt weggezet als een onzinnige en elitaire aangelegenheid, terwijl de wereld langzaam opwarmt en Californië in vuur en vlam staat door hevige bosbranden. Ik had niet meer de energie om na te denken over hoe slecht de wereld er eigenlijk voor staat.’

‘Het doet iets met je als wetenschap wordt weggezet als een elitaire aangelegenheid’

Precies in die periode komt haar uitgever met het idee om het boek te schrijven. ‘De timing was perfect: het was een uitgelezen kans om mij juist te focussen op al het moois dat de wetenschap te bieden heeft, en de dendrochronologie in het bijzonder. Om mensen te laten zien hoe inspirerend ons vakgebied eigenlijk is. Het schrijven, het ontdekken en het verwonderen compenseerden op die manier voor de moeilijke gebeurtenissen om mij heen.’

Verklappen
Hoewel Trouet genoeg uitstapjes maakt naar andermans werk – zo beschrijft ze onder meer hoe jaarringen verklappen of een viool een echte Stradivarius is of juist een vervalsing –, passeren in Wat bomen ons vertellen ook ontdekkingen uit haar eigen carrière de revue. ‘Mijn eerste grote ontdekking deed ik toen ik nog in Zwitserland werkte, en het mechanisme achterhaalde achter de grote opwarming in Europa tijdens de Middeleeuwen. Dat bleek niks met antropogene factoren te maken te hebben, maar gewoon met een natuurlijk proces: variaties in de drukverdeling boven de Noord-Atlantische Oceaan, de zogeheten Noord-Atlantische oscillatie. Momenteel is er niet zoveel aan de hand met die oscillatie, maar dat kan zo veranderen.’

Confrontatie
Niet lang daarna volgt Trouets eerste confrontatie met klimaatontkenners, vertelt ze. ‘Die mensen shoppen gewoon selectief in de wetenschap, uit mijn onderzoek! Ze zijn er als de kippen bij om te verkondigen dat een natuurlijk proces Europa opwarmde tussen de jaren 800 en 1200, maar als ik aantoon dat de huidige opwarming van de aarde daarmee niks te maken heeft, dan wuiven ze het opeens weg. Dat is ontzettend frustrerend.’

Waaipatronen
Bij de universiteit van Arizona, ‘het Mekka van de dendrochronologie’, linkt Trouet momenteel jaarringen van bomen aan patronen van de zogeheten straalstroom, een sterke wind op tien kilometer hoogte in zowel de noordelijke als zuidelijke hemisfeer. ‘We weten dat de straalstroom sinds de jaren vijftig in steeds minder mooie, rechte rondjes waait. Hij is meer gaan meanderen, met als gevolg meer klimaatextremen zoals hittegolven en overstromingen. Wij hebben een methode ontwikkeld, waardoor we die waaipatronen van de straalstroom af kunnen lezen in jaarringen. Met andere woorden: we kunnen nu het straalstroomgedrag bestuderen tot 300 jaar in het verleden, en hopelijk straks zelfs tot 1.000 jaar terug,’ legt Trouet trots uit.

Pijnlijk
‘De schoonheid van de wereld is te vinden in jaarringen en ik vind het heel bijzonder om die met mijn onderzoek te mogen ontdekken. Maar tegelijkertijd is het ook pijnlijk. We weten meer dan ooit tevoren over ons klimaat en wat daarmee gebeurt, en nog steeds handelen we er niet naar. Daarom is het zo belangrijk dat wetenschappers met hun onderzoek naar buiten blijven treden. Om die balans tussen wetenschappelijk onderzoek doen en erover communiceren precies goed te krijgen. Toegegeven, dat is een uitdaging, maar als het gaat om klimaatverandering zal ik mij, no matter what, altijd blijven uitspreken over de maatschappelijke problemen die ons te wachten staan.