DOOR GERT VAN MAANEN - FOTO: ODIN - 01-09-2023 - Genetica
Beeld uit de campagne rond de petitie die voedsel gentechvrij wil houden en die inmiddels door meer dan 40 duizend mensen is ondertekend en dus in de Tweede Kamer zal worden behandeld. Beeld: Odin
De Europese Commissie wil de regels voor genetische modificatie voor gewassen versoepelen. Is dit een gewenste doorbraak of een slecht politiek compromis?
Met de komst van nieuwe technieken voor het genetisch redigeren van organismen was de Europese regelgeving rond transgene gewassen al lange tijd niet meer houdbaar. Op 5 juli presenteerde de Europese Commissie haar langverwachte voorstel om dit dossier los te trekken. Zij stelt hierin voor om gewassen die verkregen zijn door nieuwe gentechnieken (ngt’s) voortaan qua regelgeving op te splitsen in twee hoofdcategorieën. Voor de eerste categorie gewassen, die ook door de natuur zelf of met conventionele technieken voortgebracht kunnen worden, volstaat voortaan een notificatieplicht en vervalt de labelplicht. Voor alle andere ngt-gewassen geldt voortaan een soort light-procedure, die eenvoudiger is dan de huidige lange en complexe procedure voor transgene gewassen. Daarnaast bevat het voorstel maatregelen om de ontwikkeling van duurzame gewassen te bevorderen en kosten voor Europese veredelingsbedrijven te beperken. Is dit de gewenste doorbraak, een slecht compromis of is het hek nu echt van de dam?
Microbioloog, Crispr-expert en Spinozawinnaar John van der Oost van Wageningen Universiteit
‘Wat mij betreft is het een mooie stap in de goede richting. In 2018 was ik nog zeer teleurgesteld over de manier waarop Brussel over nieuwe gentechnieken oordeelde. Er zit nu in ieder geval de erkenning in dat de gevaren van genetisch editen met Crispr-Cas, als die er al zijn, zeker niet groter zijn dan het aanpassen via methoden die nu als veilig worden beoordeeld. Ik hoor tegenwoordig dan ook eigenlijk bijna niemand meer spreken over de gevaren of problemen met genredigeren. Wat dat betreft hebben al onze inspanningen om dat steeds maar weer uit te leggen, wellicht toch wel zoden aan de dijk gezet. Maar het blijft een voorstel, dus nu maar hopen dat het zonder veel kleerscheuren door het Europese Parlement komt. Het had wat mij betreft nog best wat ruimer gemogen: dat je bijvoorbeeld ook bij ingrepen van meer dan dertig baseparen in verwante soorten kan volstaan met een notificatie, maar je moet niet altijd het onderste uit de kan willen hebben. Er zijn ook tegenkrachten die roepen dat álle ingrepen onder de labelplicht moeten vallen. Dat kan best, maar wees dan consequent en eis dan ook dat gewassen die zijn verkregen door ingrijpende mutagenese of hybridisaties onder een labelplicht vallen. De tetraploïde aardappel die we allemaal met een gerust hart eten is genetisch natuurlijk veel ingrijpender door elkaar geschud dat een tomaat waarbij je een mutatie uitschakelt.’
Annemarie Kruize, salesmanager bij De Bolster Biologische Zaden in Epe en met branchevereniging BioNext mede-indiener van de petitie ‘Mijn eten, mijn keuze’ tegen het EU-voorstel
‘Ons belangrijkste bezwaar is dat met het vervallen van de labelplicht de keuzevrijheid van consumenten in gevaar komt. Wij vinden dat burgers het recht hebben om te kunnen blijven kiezen voor voedsel dat vrij is van gentech. Op zich zijn we wel blij dat in het voorstel staat dat biologisch voedsel vrij moet blijven van gentech. Er wordt echter geen enkele garantie gegeven hoe ze dat gaan borgen en wie de schade betaalt als er toch verontreiniging optreedt. Een rondvliegende hommel met stuifmeel kan het verschil tussen biologische en ngt-gewassen in het veld vast niet zien. Uit recent onderzoek van het Rathenau Instituut blijkt juist dat burgers het belangrijk vinden dat ze tot in het winkelschap op het etiket kunnen zien of het product verkregen is met gentechnieken. Een meer principieel probleem met het voorstel is dat het een eenzijdige keuze maakt voor een op gentechnieken en patenten gebaseerde voedselvoorziening. Willen we ons eten, onze primaire levensbehoefte, vooral in handen geven van multinationals? Dit zal de keuzevrijheid van boeren, verkopers en consumenten aanzienlijk beperken. Dit is verre van ideaal als het gaat om het waarborgen van voedselzekerheid. Het voorstel mist een plan B, dat stoelt op een systeemaanpak in de landbouw die rekening houdt met een gezonde bodem, kringlopen, natuur en diversiteit.’
Michel Haring, plantenfysioloog en directeur van het Swammerdam Institute for Life Sciences (SILSUvA)
‘Ik probeer er genuanceerd naar te kijken. Crispr-Cas is een prachtige techniek omdat je er heel gericht genetisch mee kunt ingrijpen. Maar het is een techniek die vólgt op kennis, geen techniek om mee te ontdekken. De claims dat we het nodig hebben om problemen op te lossen, gewassen te verduurzamen en de GreenDeal mogelijk te maken zijn overdreven. Met afschaffing van de labelplicht slaat het voorstel door, omdat dit vrij spel geeft aan bedrijven om allerlei gewassen op de markt te brengen, zonder hiervoor dossiers te overleggen. Terwijl ze die natuurlijk wel hebben om patenten veilig te stellen. Dan zijn transgene gewassen straks niet meer traceerbaar, want als je niet weet wat er met Crispr-Cas veranderd is spoor je dat niet met een simpele PCR op. Als het allemaal zo nuttig is en bijdraagt aan verduurzaming is het toch juist handig om het voor iedereen zichtbaar te labelen? Je kunt er zeker van zijn dat multinationals straks als eerste combinaties van herbicideresistente gewassen en nieuwe herbiciden op de markt gaan brengen. Een rampzalige ontwikkeling die we tot nu toe hier buiten de deur wisten te houden. Ik zou zeggen: laat het niet geheel vrij, verbied ongewenste toepassingen en handhaaf de labelplicht zodat consumenten keuzevrijheid houden.’
Annemiek Verkamman, directeur van HollandBIO, de belangenvereniging van biotechbedrijven
‘Ten opzichte van de huidige situatie is het een voorzichtige stap in de goede richting. Liever hadden we een complete paradigmashift gezien: dat je niet gewassen beoordeelt op de gebruikte technologie, maar op de veiligheid van het uiteindelijke product. Er is overweldigend wetenschappelijk bewijs en consensus dat voedsel dat voortkomt uit nieuwe gentechnieken minstens net zo veilig is als voedsel dat is verkregen met klassieke veredelingsmethoden. Toch blijven Crispr en andere ngt’s in het nieuwe voorstel zwaarder gereguleerd dan conventionele genetische modificatietechnieken zoals mutagenese, die volledig uitgezonderd zijn van de regelgeving. Dat voelt dubbel, want aanpassingen door het redigeren van een gen zijn veel minder ingrijpend dan de vele ongerichte mutaties uit klassieke mutagenese. Wij vinden het goed dat in het voorstel ook aandacht is voor transparantie via een notificatieplicht en opname in een openbare database van alle gewassen die veredeld zijn met ngt’s. Wij zijn blij dat het voorstel de bedrijven in alle soorten en maten, van start-ups tot mkb’ers en multinationals, beter in staat stelt ngt’s te gebruiken. Het valt toch niet te verkopen dat onder de huidige regels nog nooit een product de Europese markt heeft gehaald?’