Door Gert van Maanen - Foto: Lida Xing - 14-03-2020 - Paleobiologie
In een stuk barnsteen uit Noord-Myanmar vonden wetenschappers een 99 miljoen jaar oude vogeldino met formaat kolibrie.
Een vogelachtige schedel van slechts 7 millimeter in 99 miljoen jaar oude barnsteen biedt ‘uniek doorkijkje in vogelevolutie’.
Een stuk barnsteen bevat een compleet en goed bewaard gebleven schedel van een vogelachtige dinosauriër die qua grootte vergelijkbaar was met een bijkolibrie of zunzuncito, de kleinste levende vogel. Analyses aan het slechts 7,1 millimeter lange schedeltje met synchrotronmicrotomografie tonen aan dat deze mini-vogel ecologisch een totaal onverwachte plaats innam, stelt een Chinees-Amerikaans onderzoeksteam 12 maart in Nature (NB: artikel teruggetrokken op 22 juli 2020, GvM). De nieuwe soort Oculudentavis khaungraae is afkomstig uit ongeveer 99 miljoen jaar oud barnsteen uit Noord-Myanmar en vestigt het record van de kleinste dinosauriër die tot nu toe gevonden is.
Tanden
‘Oculunentavis is maar één fossiele soort, maar ook een enkel fossiel kan een grote bijdrage leveren aan onze kennis van de geschiedenis van het leven op aarde’, stelt de Britse paleobioloog Roger Benson in een gelijktijdig afdrukt commentaar in Nature. Zo wijst de aanwezigheid van in totaal zo’n dertig tanden in zowel de boven als onderkaak erop dat dit vogeltje zich voedde met ongewervelde prooien en niet met suikerrijk nectar, zoals alle kleinste moderne vogels nu doen. Benson: ‘Dit suggereert dat de uitgestorven en nog levende vogels verschillende paden hebben gevolgd in miniaturisatie.’
Bewaard
‘Heel bijzonder’, oordeelt ook paleobioloog en dinokenner Anne Schulp van Naturalis, die vrijdag 13 maart in Utrecht zijn oratie als hoogleraar vertebratenpaleontologie uitsprak (Noot: door de nieuwe Coronarichtlijnen is deze oratie uitgesteld, GvM, 13 maart 2020) . ‘Kolibries hebben een enorme energiebehoefte en de nu gevonden soort moest waarschijnlijk heel veel kleine, insectachtige prooien vangen’, aldus Schulp. ‘Het is heel bijzonder dat zo’n teer en breekbaar schedeltje bewaard is gebleven. In gewone afzettingen blijven zulke resten nooit bewaard, waardoor we waarschijnlijk een scheef beeld van de prehistorische werkelijkheid hebben. Er leefden niet alleen grote vogels en dino’s. Doordat dit arme diertje met zijn kop in een flinke klodder boomhars terecht is gekomen, krijgen we een uniek doorkijkje in de vogelevolutie.’
Oervogel
In fossiel barnsteen worden vooral insecten teruggevonden en heel zelden een vogelveertje, -pootje of een compleet hagedisje, weet Schulp. ‘Het mooie is dat we zulke bijzondere fossielen met nieuwe observatietechnieken ook echt tot in detail kunnen bestuderen.’ Qua schedelanatomie vertoont het mini-vogeltje volgens het onderzoeksteam opmerkelijk veel verwantschap met oervogel Archaeopteryx, die ruim 50 miljoen jaar eerder leefde. Het compleet ontbreken van andere skeletdelen bemoeilijkt echter de exacte taxonomische indeling.
NB: Omdat er discussie is over de taxonomische positie van dit fossiel - een aantal experts claimen dat het 'gewoon' een hagedis is (Nature, 23 juli)- hebben de auteurs het artikel 22 juli teruggetrokken (GvM, 23 juli).
CT-scan (links) en reconstructie van de Oculudentavis-schedel. Foto Li Gang / Reconstructie Han Zhinxin
Video The bird in amber. Bron: Nature.