Door Steijn van Schie - FOTO:JANICE HANEY CARR, DR. RAY BUTLER, USCDCP - 14-03-2020 - Microbiologie
Niet voor niks kreeg tuberculose als bijnaam de witte plaag: kleine witte knolletjes kunnen de menselijke long flink teisteren.
Mycobacterium tuberculosis
Hij is zo oud als de weg naar Rome en nestelt zich met genoegen in de longen van mensen: Mycobacterium tuberculosis, de bacterie die tuberculose veroorzaakt. Eenmaal op zijn plek, begint de ellende – door zijn uiterst trage deelsnelheid van 15 tot 20 uur – gestaag. Zonder een goede behandeling kan M. tuberculosis de longen uiteindelijk overspoelen met kleine ontstekingshaarden. Oorzaak: grote hoeveelheden tuberculosebacteriën die samen de knobbelvormige granulomen vormen waaraan de bacterie zijn naam heeft te danken.
Kobbeltje
Toen tuberculose in de vroege 17de eeuw door de toenemende urbanisatie van West-Europa epidemische vormen aannam, en artsen patiënten opensneden, kwamen zij namelijk kleine, ronde, stevige en witte zwellingen tegen aan het oppervlak van organen, veelal de longen. Een soort wortelknolletjes. Tuber komt dan ook van het Latijnse tuberculum, wat knobbeltje betekent. Vanwege de kleur van deze tuberkels, werd tuberculose ook wel de witte plaag genoemd. Het tweede deel van de soortstoevoeging komt van het Griekse achtervoegsel - osis , wat een abnormale of zieke conditie aanduidt.
Schimmel
Dit was allemaal nog voordat de Duitse microbioloog en Nobelprijswinnaar Robert Koch in 1882 M. tuberculosis ontdekte en op naam bracht. Daarbij plaatste hij de bacterie in het genus Mycobacterium, waarbij het Griekse voorvoegsel myco - staat voor schimmel, verwijzend naar hun schimmelachtige manier van groeien. Koch toonde met de ontdekking meteen aan dat het om een infectieziekte ging, en niet een erfelijke aandoening zoals lang werd aangenomen.
Bekleding
Daarmee was goede behandeling overigens nog niet in zicht, die kwam pas met de ontdekking in 1944 van het eerste antibioticum tegen M. tuberculosis: streptomycine. Toch is het nog steeds een hardnekkige en lastig te behandelen bacterie, met name door de wasachtige en taaie bekleding van het celoppervlak. Gelukkig beschrijven biologen 6 maart in Science de eiwitten waarmee M. tuberculosis nutriënten naar binnen smokkelt, zonder zijn deuren volledig te openen. Nu nog het breekijzer om de boel open te breken voor antibiotica.