Door Gert van Maanen - 25-04-2020 - Microbiologie
Stamboom coronavirussen, waarbij het nieuwe coronavirus sars-cov-2 thuishoort in sectie 2b van de betacoronavirussen. Bron: Jie Ciu e.a. Nature Reviews Microbiology, 2019 (met aanpassingen)
Coronavirussen van de familie Cornoaviridae infecteren een breed scala aan diersoorten, waaronder ook de mens. De virusfamilie behoort tot de orde van de Nidovirussen. Als genoom beschikken ze allemaal over een positief enkelstrengs rna, met dezelfde leesvolgorde aan boodschapper-rna en 27 tot 32 duizend baseparen.
De coronavirussen worden vaak opgedeeld in vier genera: de alfa (lila), beta (roze), gamma (lichtgroen) en deltacoronavirussen (blauw), zoals afgebeeld in bijgaande stamboom. De alfa- en betacoronavirussen infecteren alleen zoogdieren. De gamma- en deltacoronavirussen vogels, maar sommige kunnen ook zoogdieren infecteren. De alfa- en betacoronavirussen veroorzaken gewoonlijk luchtwegaandoeningen bij mensen en buikgriepachtige verschijnselen (gastro-enteritis) bij dieren. Er zijn nu zeven coronavirussen bekend die pathogeen zijn voor mensen, waarvan vier humane coronavirussen (HCoV-NL63, -229E, -OC43 en -HKU1) die slechts milde aandoeningen veroorzaken in de bovenste luchtwegen bij mensen. Hiervan is het humaan coronavirus NL63 (HCoV-NL63) voor het eerst in 2004 geïdentificeerd bij een zuigeling in Amsterdam ( PNAS , 2004). Een algemene verkoudheid is meestal het gevolg van een infectie met een van de vele serotypen van een rhinovirus en is in zo’n 15 procent van de gevallen toe te schrijven aan een coronavirus.
Er zijn drie hoogpathogene virussen die bij de mens ernstige ademhalingsstoornissen kunnen veroorzaken: Severe Acute Respiratory Syndrome (sars-cov, 2003), Middle East Respiratory Syndrome (merscov, sinds 2012) en sinds eind 2019 dus covid-19 (sars-cov-2).
Op basis van sequentiegegevens hebben alle menselijke coronavirussen een dierlijke oorsprong. Sars-cov, mers-cov, HCoVNL63 en HCoV-229E zijn te herleiden op vleermuizen, terwijl HCoV-OC43 en HKU1 waarschijnlijk afkomstig zijn van knaagdieren. Huisdieren kunnen een belangrijke rol spelen als tussengastheer die overdracht van virussen van natuurlijke gastheren naar mensen mogelijk maakt, zoals civetkatten bij sars en kamelen bij mers. Ook voor covid-19 zijn vleermuizen de meest waarschijnlijke bron, maar heeft wellicht ook een ander zoogdier als tussengastheer dienst gedaan. (GvM)
Bronnen: Jie Cui e.a., Nature Reviews Microbiology (2019) en Micheal J. Pelczar e.a., Microbiology - Application Based Approach (2010)