Door Gert van Maanen - Foto: Moebius / Naturalis - 25-04-2020 - Paleobiologie
Serie: Uit de schatkamer
Grasduinen langs 42 miljoen objecten in de collecties van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie – Naturalis, 1820 – 2020
AFLEVERING 8: FOSSIELE SCHELPDIEREN
COLLECTIE: Mollusca (Cenozoïcum)
AANTAL EXEMPLAREN: minstens 3,5 miljoen
TOPSTUK: Complete fossiele zeebodems
AANTAL HOLOTYPES: ongeveer 1.700
BEHEERDER: Ronald Pouwer
‘Bij Nederland denk je misschien niet meteen aan fossielen, omdat we geen echte bergen en maar weinig gesteente aan het oppervlak hebben. Maar vergis je niet, we hebben een paar bijzondere vindplaatsen, veel ondergrond waar regelmatig in geboord wordt en ook veel liefhebbers die fossielen verzamelen’, zegt collectiebeheerder Ronald Pouwer. Hij voert bij Naturalis het beheer over de fossiele schelpdieren uit het Cenozoïcum, de periode vanaf het Paleoceen zo’n 65 miljoen jaar geleden. ‘Plantenfossielen uit steenkoolmijnen, zee-egels uit het Limburgse Krijt, sauriërs uit de steengroeve bij Winterswijk, ammonieten en opgebaggerde mammoetresten gaan naar mijn collega. Ik beheer alleen de relatief jonge fossiele schelpdieren.
‘Die verdeling is een erfenis uit het verleden. Deze verzameling komt voort uit het Rijksmuseum van Geologie en Mineralogie en iedere curator gaf zijn verzameling, soms met herschikkingen, door aan een opvolger’, legt Pouwer uit. Zijn collectie fossielen ligt overzichtelijk opgeslagen in 415 kasten in een depot en bestaan merendeels uit heel veel doosjes met schelpen. ‘Zulke schelpen komen onder meer naar boven bij boringen, maar de meeste zijn afkomstig uit zand- en kleigroeves en infrastructurele werken. Wij bewaren inmiddels ongeveer 387.000 van zulke schelpmonsters. Gemiddeld zitten daar wel zo’n tien exemplaren fossiele schelpdieren in.
De bekraste fossiele zoetwatermossel ( Pseudodon vondembuschianus trinilensis ) waarin Homo erectus zo’n 500 duizend jaar geleden geometrische krasjes heeft aangebracht is zonder twijfel een topstuk van Naturalis én een Cenozoïsch fossiel. De op Java gevonden schelp uit de Collectie Dubois is verreweg het oudste bewijs dat mensachtigen inscripties maakten. Pouwer laat ook flesjes zien met daarin ‘explosieve’ slakjes gevuld met pyriet, die onder siliconenolie bewaard worden om te voorkomen dat ze ontploffen. Hij trekt laden open met piepkleine schelpjes en slakjes in plastic bakjes, maar ook een lade met drie enorm grote exemplaren van de 45 miljoen jaar oude zeeslaksoort Campanile giganteum . ‘Heel bijzonder zijn ook deze complete fossiele zeebodems, zorgvuldig uitgeprepareerd door een Vlaamse en Nederlandse amateurgeoloog. Kijk deze kokkelachtige schelpen met daartussen haaientanden of deze prachtige laag Turritella -slakken uit een kleigroeve bij Egem. Het is of de zee ze gisteren zo heeft neergelegd.’
Een complete fossiele zeebodem. Foto: Naturalis Biodiversity Center