DOOR GERT VAN MAANEN - FOTO: KAI KUPFERSCHMIDT - 16-05-2020 - Microbiologie
Viroloog Vincent Munster onderzoekt in 2017 een hamerkopvleerhond in een grot in Congo op zoek naar het reservoir van ebolavirus: ‘Het opsporen van virusreservoirs is belangrijk voor preventie, maar voor bestrijding van een pandemie heb je er niet zoveel aan.’ Foto: Kai Kupferschmidt
‘Nederland heeft nog genoeg brains, maar niet meer de infrastructuur om een echte speler te zijn in de coronacrisis’, constateert Vincent Munster. Zijn Virus Ecology Unit in Montana draait momenteel overuren.
‘Het lijkt erop dat het nieuwe coronavirus twee eigenschappen combineert die afzonderlijk al wel bekend waren uit deze virusfamilie. Het veroorzaakt bij een deel van de patiënten milde aandoeningen in de bovenste luchtwegen, terwijl het bij een ander deel tot ernstige ontstekingen in de dieper gelegen luchtwegen leidt. Dat is een complicerende combinatie, omdat het virus zich dankzij de eerste groep goed kan verspreiden en in de tweede groep zorgt voor veel sterfgevallen en druk op de gezondheidszorg’, zegt viroloog Vincent Munster (1973), hoofd Virus Ecology Unit van het Amerikaanse National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID) in Hamilton. Hij staat op Koningsdag 27 april Bionieuws rustig telefonisch te woord, terwijl op de achtergrond via een intercom opgewonden instructies als ‘do you copy’ klinken. Munsters lab is momenteel een wereldwijde spil in het corona-onderzoek. Het is een van de weinige BSL4-labs waar op relatief grote schaal experimenten met het hoogste inperkingsniveau voor bioveiligheid mogelijk zijn.
Ontwrichtende effecten
‘We zijn wel media-aandacht gewend, omdat we werken aan opkomende virusziekten als ebola, vogelgriep H5N1 en ook aan de eerdere coronavirussen sars en mers. Maar het nieuwe coronavirus is van een geheel andere orde, door de uitbraak zelf en ook door alles wat eromheen speelt’, constateert Munster. ‘Ebola is als virus wel veel besmettelijker en dodelijker, maar daardoor bleven uitbraken juist vaak regionaal beperkt. In 2014 zat ebola dicht aan tegen een pandemie, maar juist door de ernstige symptomen is het eenvoudiger isolatie en quarantaine toe te passen. De ernst van een ziekte is niet alleen gekoppeld aan transmissie-efficiëntie en sterftepercentage, maar ook aan de ontwrichtende effecten op gezondheidszorg en de samenleving als geheel.’ Dat mogelijke scenario publiceerde Munster – samen met de Rotterdamse viroloog Marion Koopmans en nog drie in Nederland opgeleide onderzoekers – ook 20 februari al in New England Journal of Medicine.
Viroloog Vincent Munster in 2018 voor veldwerk in een boot op de Congo-rivier in Afrika. Foto: Vincent Munster.
Munster geniet onder virologen bekendheid door het spectaculaire veldonderzoek van zijn Bat Patrol-team naar de herkomst van zoönotische virussen. Hiervoor zocht hij onder meer in afgelegen grotten in Congo naar natuurlijke reservoirs van het ebolavirus in vleermuizen (Science, 2017). ‘Het opsporen van virusreservoirs is wetenschappelijk interessant en belangrijk voor preventie, maar voor bestrijding van een pandemie heb je er niet zoveel aan. Dat onderzoek staat momenteel op een laag pitje. We concentreren ons nu op ons werk aan diermodellen voor onderzoek aan sars-cov-2 en ook rond heel praktische zaken als verspreiding en overdracht van dit virus. Zo zijn we nauw betrokken bij het vaccin dat het Jenner Institute in Oxford momenteel ontwikkelt en waarvan we de effectiviteit hier hebben getest op resusapen. De resultaten zijn zo hoopvol dat het Jenner Institute de werkzaamheid van dit vaccin nu gaat uittesten op zesduizend vrijwillige proefpersonen.’
‘Eigenlijk zijn vaccins ook iets wat je eerder op Europees niveau moet oppakken’
PROEFDIERONDERZOEK
Uit experimenten in de faciliteit van Munster bleek een enkele dosis van het kandidaatvaccin genoeg om zes resusapen een maand bescherming tegen longontsteking te bieden. Terwijl de andere apen die eveneens blootgesteld waren aan een zware besmetting met het coronavirus wel ernstig ziek werden. ‘Resusapen zijn een goed diermodel om effecten van het coronavirus te onderzoeken’, weet Munster, en de publicatie hierover is inmiddels door Nature geaccepteerd. Dat zijn voormalige collega’s uit Rotterdam en Rijswijk melden dat ook Java-apen geschikt zijn als diermodel voor covid-19, mers en sars (Science, 17 april) bevestigt volgens Munster dat ‘we een geweldige stap vooruit kunnen zetten’. ‘Resusapen en Java-apen zijn nauw verwante soorten makaken en proefdieronderzoek is nodig om echt te kunnen kijken naar de werking van het virus en mogelijke vaccins.’
Viroloog Vincent Munster neemt een zending met medisch materiaal in ontvangst bij zijn Virus Ecology Lab van het National Institute of Allergy and Infectious Diseases in Hamilton (Montana, USA), Foto: NIAID-Virus Ecology Lab
De in Leeuwarden en Utrecht opgeleide bioloog promoveerde in 2006 bij de virologen Ab Osterhaus en Ron Fouchier op ecologie, evolutie en ziekteverwerking van vogelgriepvirussen in Rotterdam. Munster werkt sinds 2009 bij het Rocky Mountain Lab van NIAID in het dorp Hamilton in de dunbevolkte staat Montana. ‘Dit lab is ruim honderd jaar geleden gestart in tenten met onderzoek naar de Rocky Mountain spotted fever en heeft sindsdien een enorme reputatie opgebouwd met onderzoek naar teken, de ziekte van Lyme, Q-koorts en meer recent naar ebola en sars en mers’, vertelt Munster.
Infrastructuur
Ook de Nederlandse virologie blaast op het gebied van coronavirussen volgens Munster een flinke partij mee. ‘Nederland heeft nog genoeg brainpower en basale virologie, maar niet meer de infrastructuur om een echte speler te zijn in de huidige coronacrisis. Qua vaccinontwikkeling is België al meer in evenwicht. Maar eigenlijk zijn vaccins ook iets wat je eerder op Europees niveau moet oppakken. Voor een eerste vaccinstudie heb je al snel achttien tot twintig dieren nodig en voor vervolgstudies een paar honderd dieren. Alleen grote farmaceutische bedrijven en een federale instelling als het onze beschikken over fok- en BSL4-faciliteiten om zulke grootschalige proeven uit te voeren’, meent Munster. ‘Vaccinontwikkeling is slechts een deel van het verhaal. Als we straks geschikte vaccins hebben, wordt opschalen van vaccinproductie het grote probleem.’
Over de rol die president Donald Trump in de huidige coronacrisis speelt wil Munster niet veel kwijt. ‘Wij doen aan wetenschap. Ruis en onzin laten we liefst zo snel mogelijk van ons afglijden.’