DOOR AAFKE KOK - FOTO: REYER BOXEM - 27-02-2021 - Microbiologie
Viroloog Sebastian Lequime: ‘De introducties van onze papers – die vaak starten met het doembeeld van een pandemie – worden nu waarheid.’ Foto: Reyer Boxem
De Groningse virusevolutie en -ecologiegroep van de Franse Sebastian Lequime is pas een jaar oud als hij met zijn excellente onderzoek en outreach de Beijerinck Premie wint. ‘Een mooi welkom.’
‘Ik had niet verwacht ‘m te winnen, want ik ben hier pas een jaar. De meeste voorgaande winnaars zijn ook in Nederland opgeleid; ik kom uit Frankrijk. De prijs is voor mij een mooi welkom. Ik voel me opgenomen in de gemeenschap’, vertelt Sebastian Lequime, universitair docent viral ecology and evolution aan de Rijksuniversiteit Groningen, over de Beijerinck Premie. De KNAW reikt de prijs jaarlijks – dit keer op 5 maart – uit aan wetenschappers aan de start van hun carrière, voor excellent virus-georiënteerd onderzoek. Een jaar geleden emigreren klinkt niet als de prettigste timing. ‘Haha, nee, niet bepaald. Het is ook best gek, als viroloog te midden van een pandemie. Zeker nu, met de nieuwe varianten. De introducties van onze papers – die vaak starten met het doembeeld van een pandemie – worden nu waarheid. Het lijkt ondertussen wel of er een heleboel evolutionair virologen bij zijn gekomen.
ZIKA
‘Ik zag iets vergelijkbaars eerder gebeuren met arbovirussen, waar ik lang aan gewerkt heb. Dat was altijd een klein veld, iedereen kende elkaar. Toen brak zika uit, en wilde ineens iedereen een paper over zika. Twee jaar later waren al die extra mensen weer gewoon aan het doen wat ze altijd al deden, en bleven we achter met een berg matige papers. Nu gebeurt hetzelfde, maar op grotere schaal.’
‘Dat is het fascinerendste aan virussen: hoe snel ze veranderen’
Zelf raakte Lequime geïnteresseerd in de virologie tijdens colleges over infectieziekten en microbiologie. ‘Ik was direct gegrepen door de complexiteit van de viruswereld. En de evolutie. Voor mij is dat het fascinerendste aan virussen: hoe snel ze veranderen.’
TIJDSSCHAAL
Die snelle evolutie is de reden dat Lequime’s groep zowel evolutie als ecologie in de naam draagt. ‘Evolutionaire en ecologische processen vinden voor virussen op dezelfde tijdsschaal plaats, en beïnvloeden elkaar dus. Stel een virus springt over van een kangoeroe naar een vogel. De fysiologie van een vogel is natuurlijk totaal anders. Als de ecologie verandert, moet het virus snel evolueren. Naar mijn idee heeft het geen zin om maar een van de twee te bestuderen. Je moet het allebei begrijpen.
‘Dat virusevolutie een probleem kan zijn zien we nu ook met covid’
‘De bedoeling is dat mijn groep twee delen heeft: in het ene deel gebruiken we modellen, simulaties, statistische tools. Alleen zijn veel modellen niet verankerd in de biologie, met data uit de echte wereld. Daarom zou ik graag beide samen willen laten spreken, en ook een experimenteel deel in het lab hebben. In celculturen kunnen we bijvoorbeeld virusgenomen bestuderen, en kijken hoe die veranderen na evolutionaire druk – bijvoorbeeld door medicijnen te geven of de temperatuur te veranderen.
‘De meeste mensen tracken evolutie op een vrij grote schaal, in jaren. Maar virusevolutie start in de gastheer. Een rna-virus in een gastheer is een populatie, het is niet één stam. Het ene virusdeeltje heeft deze variatie, het andere deze. Dat is het fundament voor alles dat plaatsvindt tussen gastheren. Kun je de evolutie tussen gastheren dan wel echt begrijpen, zonder de evolutie binnen de gastheer te begrijpen?
MUGGEN
‘Bij mijn promotieonderzoek heb ik gewerkt met muggen die met dengue besmet waren. Mijn doel was te zien of de genetische achtergrond van de mug impact had op de diversiteit van virussen. Dat bleek inderdaad zo te zijn. Transmissie is misschien niet direct afhankelijk van enkel virusdiversiteit, maar het is wel deel van evolutie. Dat virusevolutie een probleem kan zijn zien we nu ook met covid. Maar we hebben nog maar een heel oppervlakkig begrip van die impact van gastheren zelf. Die complexiteit is het mooie aan dit onderzoek.’
‘Toen ik werd aangenomen voor de postdoc dacht ik: laten we het ook echt doen!’
Behalve zijn werk in de virusevolutie en -ecologie, roemt de jury van de Beijerinck Premie ook het YouTubekanaal Vir(Ev)o, waar Lequime in drie korte video’s van opgeteld 20 minuten de basis van virusevolutie, modellen en epidemiologie uitlegt. ‘Het is bedoeld voor de geïnteresseerde leek. Onze vuistregel was: als degene die de animaties maakt het begrijpt, is het goed. ‘Het project startte eigenlijk vanwege funding. Bij de sollicitatie voor een postdoc moest ik een paragraafje schrijven over hoe ik over mijn onderzoek wilde communiceren. Ik kende Tania Louis al, de wetenschapscommunicator bij dit project, want we hebben dezelfde master gedaan. Toen ik werd aangenomen voor de postdoc dacht ik: laten we het ook echt doen! Tania heeft daarbij erg geholpen. Het is anders makkelijk om afgeleid te raken; dit is niet mijn hoofdproject.
UNIVERSUM
‘Ik heb geen direct plan om er meer mee te doen, maar het kan wel interessant zijn, bijvoorbeeld om een specifiek paper uit te leggen. We hebben veel tijd besteed aan het maken van het grafische universum, nu dat er eenmaal is wordt het makkelijker om een volgende video te maken. Ik hoop in elk geval dat er nog een volledig Nederlandse versie komt, maar dat is ook afhankelijk van geld.’
Vir(Ev)o Deel 1: Het licht van evolutie (op YouTube)