Laatvlieger penetreert niet

Laatvliegermannetjes duwen hun geslachtsorgaan tegen de vulva van een vrouwtje aan, vergelijkbaar met de ‘cloacale kus’ bij vogels.

Laatvliegermannetjes penetreren hun partner niet. Een unieke waarneming voor zoogdieren.

Laatvliegers gebruiken hun penis bij seks niet voor penetratie, blijkt uit camerabeelden. Voor deze vorm van seks is de vleermuispenis veel te groot. In plaats daarvan duwen laatvliegermannetjes hun geslachtsorgaan tegen de vulva van een vrouwtje aan, vergelijkbaar met de ‘cloacale kus’ bij vogels. Het is voor het eerst dat onderzoekers, onder wie de Nederlandse Jan Jeucken van Stichting de Laatvlieger, deze vorm van paren vastleggen bij zoogdieren (Current Biology, 20 november).

Staartflapje
Een geërecteerde laatvliegerpenis is gemiddeld zo’n zeven keer te lang en te breed om in de vagina van een vrouwtje te passen. In plaats daarvan grijpt een laatvliegermannetje bij een paring zijn partner bij de nek, en beweegt dan zijn bekken tot hij met zijn penis de vagina-opening heeft gevonden. Mogelijk gebruikt het mannetje zijn penis hierbij als een soort arm, om het staartflapje weg te duwen waarmee vrouwtjes hun vulva bedekken. Zodra er contact is houden de dieren zich stil in een langdurige omhelzing. Na afloop zien de onderzoekers bij vrouwtjes een opgezette vulva met natte rand eromheen. Of er daadwerkelijk zaadoverdracht heeft plaatsgevonden zou vervolgonderzoek moeten uitwijzen aan de hand van vaginale swabs.

Kiekeboêk
De details van vleermuisparingen zijn meestal lastig in beeld te brengen. Dat dit toch lukte, is te danken aan de speciale ‘kiekeboêken’ die Jeucken op een kerkzolder in Castenray inbouwde: ‘Daarmee kun je naar de buik – boêk in dialect – van een vleermuis kijken. De eerste kiekeboêk plaatste ik bij de ingang aan de zuidzijde van de zolder. Ze moeten daar nu over een gaas naar binnen en buiten kruipen, dat rondom een soort koker zit waarin ik een camera heb geplaatst’, vertelt Jeucken. ‘Ik probeer de hele levenscyclus van de laatvlieger vast te leggen in een kennisdocument, en daar hoort de paring zeker bij. Dit is een heel bijzondere waarneming en ik krijg nog steeds kippenvel als ik daaraan denk. Het is wereldwijd uniek hoe de paring bij laatvliegers werkt.’

Verrassing
Dat de laatvlieger niet penetreert was dan ook een grote verrassing voor Jeucken en zijn mede-onderzoekers, met Nicolas Fasal van de Universiteit van Lausanne als hoofdauteur. ‘We konden het in eerste instantie bijna niet geloven. Natuurlijk ben ik na de eerste waarneming me hierop gaan richten; inmiddels ben ik bezig met de vierde kiekeboêk. Ik heb paringen gezien van een half uur tot wel twaalf uur lang. Nu zijn we natuurlijk erg benieuwd hoe de zaadoverdracht bij laatvliegers precies werkt.’