Bestaat Drosophila melanogaster nog wel?

Niemand durft het aan de modelsoort fruitvlieg van zijn wetenschappelijke naam te beroven, maar volgens sommigen had die al lang Sophophora melanogaster moeten heten. Wat is hier aan de hand?

Soms krijgt Bionieuws een peiling in de schoot geworpen. Behalve corrigerende reacties op een verkeerde foto van een fruitvlieg (Drosophila melanogaster) kwam er ook een mail binnen van de Groninger bioloog Ruud Bank die meldde dat Drosophila melanogaster eigenlijk niet meer bestaat. Die dient conform een besluit van de Internationale Commissie voor Zoologische Nomenclatuur (ICZN) uit 2010 eigenlijk Sophophora melanogaster genoemd te worden (Bulletin of Zoological Nomenclature, 2010). Over die ingrijpende naamswijziging berichtte Bionieuws nota bene veertien jaar geleden al: ‘Fruitvlieg dreigt naam te verliezen’ (Bionieuws, 8 mei 2010). Daarna volgde een grote stilte, dus leek sprake van een journalistieke miskleun om snel te vergeten. Niet volgens de mailer, want ‘beslissingen van de ICZN zijn bindend’ en dat is ‘bij systematici en taxonomen al lang bekend, en moet ook als zodanig opgevolgd worden in haar publicaties.’ Genoeg reden om opnieuw in deze langlopende kwestie te duiken en rade te gaan bij experts.

Ruud Bank, hoogleraar matrixbiologie in Groningen en als citizen scientist , slakkenexpert en hoofdredacteur van het malacologische tijdschrift Basteria goed op de hoogte van zoölogische nomenclatuurregels

‘Tot mijn verbazing moet ik bekennen dat ik nu pas ontdek dat entomologen in de wetenschappelijke literatuur nog volop Drosophila melanogaster gebruiken. Dat is wel begrijpelijk omdat het natuurlijk een modelsoort is, waardoor naamsverandering tot enorm veel onbegrip en chaos leidt. Maar het klopt niet, want wetenschappelijke naamgeving hoort fylogenetische verwantschap te weerspiegelen. En voor Drosophila is al lang geleden vastgesteld en ook consensus dat het geen monofyletische groep is en ze opgesplitst moeten worden in vier groepen. Dat was – laat ik maar zeggen – juist de reden dat destijds in de petitie is voorgesteld om de fruitvlieg D. melanogaster typesoort te maken van het genus Drosophila . Dan had de modelsoort bij de noodzakelijke revisie haar naam kunnen behouden. Maar die petitie is door de ICZN-commissie verworpen – nota bene met maar 4 stemmen voor en 23 stemmen tegen – waardoor het azijnvliegje D. funebris typesoort blijft en de genusnaam dus is voorbehouden aan de groep rond deze soort. Omdat melanogaster niet nauw verwant is aan funebris , en melanogaster typesoort is van Sophophora, dient de soort nu Sophophora melanogaster te worden genoemd. Het is heel dom dat de commissie in 2010 die beslissing nam, want zover ik weet is er geen beroep of herstemming mogelijk. Ze hadden toen chaos kunnen voorkomen, zoals dat wel vaker voorkomt bij probleemgevallen. Zo besloot de ICZN dat wel bij Tyrannosaurus rex, toen ontdekt werd dat die vanwege de prioriteitsregel eigenlijk Manospondylus gigas had moeten heten. Die kans hebben de entomologen laten lopen en dan is er eigenlijk geen weg terug. Je kunt taxonomische regels niet aan je laars lappen.’

Paul Beuk, taxonoom, curator biologie bij Natuurhistorisch Museum Maastricht en webmaster van diptera.info, per e-mail

‘Tja, die Sophophora is the elephant in the room , maar niemand heeft behoefte to open that can of worms (om in de zoölogische nomenclatuur te blijven). Volgens een gedeelte van de taxonomen en evolutionair biologen (‘cladisten’) zou de nomenclatuur de fylogenie van een groep moeten volgen. Alle nakomelingsoorten van een vooroudersoort zouden in een groep met een bepaalde naam moeten zitten (monofylie). Die groep mag geen soorten bevatten die niet diezelfde vooroudersoort hebben (polyfylie), maar er mogen ook geen nakomelingsoorten van die vooroudersoort worden uitgesloten (parafylie). (...) Al een tijdje is bekend dat het genus Drosophila niet alle nakomelingsoorten van de vooroudersoort bevat en dat veel nakomelingsoorten van de vooroudersoort ook in andere genera geplaatst zijn. Volgens de eerdergenoemde ‘cladisten’ zou dat betekenen dat al die andere genera in Drosophila moeten worden opgenomen (met een gigantische nomenclatorische chaos tot gevolg) of dat elk bekend groepje dat (volgens de huidige fylogenetische hypothese) op hetzelfde niveau staat ook een status op genusniveau moet krijgen (met een gigantische chaos in de bruikbaarheid van de literatuur tot gevolg). Bijna alle onderzoekers weten inmiddels dat dit de situatie is. In het geval van Sophophora heeft nog geen enkele taxonoom (zover ik weet) de stap genomen (de moed gehad) om het subgenus officieel te herwaarderen als genus. En als dat wel is gebeurd, dan hebben nog maar heel weinig taxonomen de moed of aandrang gehad dat te volgen. Dus zolang ‘men’ nog Drosophila (Sophophora) gebruikt, zie ik geen reden om iets anders te gebruiken.

Darren Obbard, evolutiebioloog bij de University of Edinburgh die werkt aan Drosophila , per e-mail

‘Het maakt 99,9 procent van de wetenschappers die dagelijks met melanogaster werkt niet uit hoe die heet. Ze geven niets om welk aspect van de taxonomie dan ook en zouden elke taxonoom die de naam verandert volledig negeren. Sterker nog, ze zouden het waarschijnlijk niet weten. Hoeveel tijdschriften noemen Aedes aegypti bijvoorbeeld ‘Stegomyia aegypti’? Ongeveer geen. En zelfs zij moeten uitleggen wat ze bedoelen als ze dat doen!

‘ICZN heeft geen mening over welke naam moet worden gebruikt voor D. melanogaster , alleen dat het type voor Drosophila niet wordt verplaatst van Drosophila (Drosophila) funebris naar Drosophila (Sophophora) melanogaster . Dit zou een redelijke benadering zijn als Sophophora geldig als genus is gepubliceerd. Maar ik denk niet dat dat zo is? (Ik kan me vergissen!). Ik heb begrepen dat Sophophora alleen als subgenus is gepubliceerd, niet als genus. Als Sophophora als geslacht zou zijn gepubliceerd, kan je ervoor kiezen om het Sophophora melanogaster te noemen en een kruistocht te leiden om iedereen die taxonomie te laten volgen. Om dit te doen, moet je misschien een heleboel andere dingen hernoemen. Maar het staat mensen ook vrij om die kruistocht te negeren, aangezien ICZN niet de taxonomie definieert die je moet volgen. ICZN definieert alleen de regels voor een legitieme taxonomie. En bijna iedereen zou er inderdaad voor kiezen om de nieuwe naam te negeren.’

Kim van der Linde, in Leiden opgeleide ecoloog die bij Florida State University werkte aan Drosophila , in 2010 initiatiefnemer van de petitie en revisie

‘ Drosophila melanogaster is niet van naam veranderd en zal ook nooit van naam veranderen. Dat was destijds ook de insteek van de petitie. De revisie lag toen klaar, maar is nooit gepubliceerd, omdat één van de drie kopstukken in de Drosophila-taxonomie zich er tegen verzette: Patrick O’Grady (van Cornell University en American Museum of Natural History in New York, red.¹). Die revisie is nog steeds onontkoombaar, maar hij blijft dralen. Ik heb die strijd opgegeven, het kan mij persoonlijk nog steeds geen reet schelen hoe Drosophila melanogaster precies heet. Er zijn genoeg dingen die veel belangrijker zijn dan de precieze naamgeving van insect zoals armoede, geweld en zo.² Het is een van de frustraties waarom ik de wetenschap heb verlaten: ik werk nu met heel veel voldoening als massagetherapeut.’

¹Over de visie van O’Grady op deze kwestie: zie ‘Phylogeny of the Genus Drosophila’ (Flybook, 2018)

²Zin toegevoegd na het verschijnen van de papieren versie.