Door Gert van Maanen - FOTO: IMAGESELECT - 17-05-2024 - Zoölogie
Op Paaseiland ontstond een bijzondere – maar nu uitgestorven – cultus rond het eerste ei van de bonte stern.
Nederland kent een ware cultus rond kievitseieren, met tot 1969 zelfs een ceremoniële aanbieding aan de Koningin. Aaisykjen is nu Fries Immaterieel Erfgoed, maar rapen en aanbieden is er niet meer bij. Nu de Darwin200-expeditie 19 mei richting Rapa Nui (Paaseiland) koerst (zie pagina 13: Darwin200-serie), is het hoog tijd de eicultus rond bonte sterns (Onychoprion fuscatus) op te rakelen. Deze wijdverspreide sternsoort dankt zijn genusnaam aan het oud-Griekse onux van ‘nagel’ en prion van ‘zaag’, vanwege de scherpe klauwtjes en karakteristieke manier waarmee ze met hun snavels prooien uit zee oppikken. Fuscatus – Latijn voor ‘donker’ – verwijst naar het bonte verenkleed dat doorloopt tot op de kop.
De mysterieuze cultus rond de enorme stenen hoofden of Moai is bekender, maar had al plaatsgemaakt voor de vogelmancultus of tangata manu toen Jacob Roggeveen in 1722 Paaseiland ‘ontdekte’. ‘Uitverkoren’ jonge mannen (hupu manu) moesten in een levensgevaarlijke wedstrijd half zwemmend met rieten drijvers (pora) het eerste ei uit de broedkolonie sterns op rotseilandje Motu Nui zien te bemachtigen. De vinder deed dat eerste ei in een mandje op zijn voorhoofd, beklom na de zwemtocht de steile helling van het hoofdeiland om het er dan aan te bieden aan de voorman van zijn clan. Die clanleider werd vervolgens in een uitgebreid ceremonieel uitgeroepen tot tangata manu, vertegenwoordiger van scheppergod Make Make op het eiland.
Dit alles tekende de Britse antropoloog Katherine Routledge in 1919 uit overlevering op in haar bestseller The Mystery of Easter Island. Missionarissen waren toen al geslaagd de ketterse eicultus uit te bannen en helaas broedt ook de bonte stern niet meer rond Paaseiland. Om weer een broedkolonie sterns te krijgen, dient men eerst de geïntroduceerde roofvogel chimango (Milvago chimango) uit te roeien (Marine Ornitology, 2023). Er zijn nog wel beelden van vogelmannen, maar de eicultus zelf is op Rapa Nui uitgestorven.