Rinkelende bidder

Een biddende torenvalk (Falco tinnunculus), Vogel van het Jaar 2025, die zijn wetenschappelijke naam dankt aan zijn rinkelende roep. Foto: ImageSelect.

Met het Jaar van de torenvalk luiden vogelorganisaties een alarmbel voor deze steeds minder talrijke roofvogel.

Zijn kroon als talrijkste roofvogel in Nederland moest de torenvalk begin jaren negentig afstaan aan de buizerd. Nu beklimt hij eindelijk weer het hoogste treetje – van een andere wedstrijd dan. De torenvalk schopt het in 2025 tot vogel van het jaar, melden Sovon en Vogelbescherming Nederland 6 januari op hun websites. Dat is evenwel een twijfelachtige eer, want de torenvalk dankt zijn titel vooral aan het feit dat het slecht met hem gaat, en vogelorganisaties dus aandacht voor de torenvalk willen vragen.

Dat torenvalkaantallen afnemen in Nederland komt waarschijnlijk doordat het ook slecht gaat met zijn voornaamste prooi: woelmuizen. Hun leefgebied gaat achteruit door intensief agrarisch landgebruik. Vogelorganisaties en de Zoogdiervereniging slaan daarom de handen ineen; 2025 is ook het Jaar van de woelmuis. Zo’n muisje spoort de torenvalk al biddend in de lucht op, om de prooi vervolgens van de grond te plukken.

Dat stilhangen in de lucht lijkt de meest kenmerkende eigenschap van de torenvalk, maar zijn wetenschappelijke naam verwijst er niet naar. Linnaeus beschreef de torenvalk voor het eerst als Falco tinnunculus in de tiende editie van de Systema Naturae (1758).

Falco is geen verrassende keuze; in de Oudheid duidde men hiermee ook al valken aan. De etymologische oorsprong is onduidelijk. Mogelijk stamt het van de Germaanse aanduiding voor ‘grijze vogel’, of van het Latijnse woord falx , sikkel, een verwijzing naar de vleugelvorm of klauwen. Ook voor tinnunculus baseert Linnaeus zich op voorgangers. De Zwitserse natuuronderzoeker Conrad Gesner schrijft in zijn Historiae animalium van 1555 dat de Romeinen de torenvalk ook wel tinnunculus noemden. Dat zou volgens hem een onomatopee zijn – hoe het gekrijs van de torenvalk op rinkelen lijkt (tinnunculus betekent rinkelen in het Latijn) schrijft hij er niet bij. Inmiddels zou de naam allicht toepasselijker zijn, als verwijzing naar het luiden van een alarmbel.