‘Gezonde voeding is de basis van al je cellen’

Neuro- en voedingswetenschapper Sophie van Zonneveld: ‘Een gezond voedingspatroon draagt bij aan goed functionerende hersenen.’ Foto: Sander Martens

De weg naar een gezond brein begint in de darmen, stelt neuro- en voedingswetenschapper Sophie van Zonneveld. In haar onderzoek laat ze zien hoe gezond eten het verschil kan maken bij psychische en neurologische aandoeningen.

‘Ik noem ze altijd onze friends with benefits : de micro-organismen in onze darmen die helpen bij de vertering van voedsel. Zorg je goed voor hen, dan krijg je daar veel voor terug. Een gezond voedingspatroon ondersteunt een divers darmmicrobiota, werkt ontstekingsremmend en draagt bij aan goed functionerende hersenen,’ vertelt neuro- en voedingswetenschapper Sophie van Zonneveld. Aan het Universitair Medisch Centrum Groningen doet ze promotieonderzoek naar de darm-hersenas. Specifieker: naar het effect van een ontstekingsremmend voedingspatroon bij mensen met een bipolaire stoornis, schizofrenie of de ziekte van Parkinson.

‘Deze patiënten hebben vaak een immuunsysteem dat voortdurend nét iets te actief is, alsof hun verwarming altijd een graad te hoog staat. Ze hebben geen koorts, maar wel zogeheten laaggradige ontstekingen,’ legt Van Zonneveld uit. Daardoor krijgt het lichaam nauwelijks momenten van rust en herstel. ‘Hoe het precies werkt weten we nog niet, maar deze ontstekingen lijken de cellulaire communicatie te verstoren en hebben direct effect op cognitieve functies. Als voeding die ontstekingen kan dempen, zouden ook symptomen van hersenaandoeningen kunnen afnemen.’

Van Zonneveld richt zich daarom op voeding rijk aan vezels en antioxidanten – groenten, fruit, peulvruchten en volkoren granen. In de darm breken bepaalde bacteriën vezels af tot korteketenvetzuren: stoffen die ontstekingsremmend werken en het overactieve immuunsysteem mogelijk kunnen kalmeren.

‘Bovendien versterken die vetzuren de slijmlaag aan de binnenkant van de darmwand. Dat is belangrijk, want de darm is het trainingscentrum voor het immuunsysteem: darmbacteriën trainen de immuuncellen, die daardoor leren wat wel of niet lichaamseigen of ziekmakend is. Als dat niet in evenwicht is, kun je in de problemen komen. Bij een te dunne slijmwand kunnen micro-organismen er bijvoorbeeld doorheen glippen en op ongewenste plekken terechtkomen. Ook daar slaat het immuunsysteem vervolgens weer op aan.’

Gezonde voeding voedt dus letterlijk de juiste bacteriën, die op hun beurt het immuunsysteem en daarmee mogelijk het brein beïnvloeden. In Van Zonnevelds studie kregen patiënten met een van de genoemde hersenaandoeningen daarom twaalf weken lang gezonde maaltijden thuisbezorgd – ontbijt, lunch, diner en snacks inbegrepen. ‘Ik ben nog bezig met de laatste dataverzameling en -analyses, maar het lijkt erop dat de algehele gezondheid in de parkinsongroep verbetert, zoals een lagere BMI en bloeddruk. Ook geven veel deelnemers aan zich energieker te voelen en stabieler te reageren op stress. De data moeten echter nog goed gecontroleerd worden voordat we definitieve uitspraken kunnen doen.’

Neerslachtigheid
Hoewel het onderzoek zich op specifieke patiëntgroepen richt, benadrukt Van Zonneveld dat een gezond voedingspatroon voor iedereen belangrijk is. ‘Gedrag en stemming worden aangestuurd door neurotransmitters. Veel van de voorlopers van deze signaalstoffen worden in de darmen uit voedsel vrijgemaakt, of zelfs direct geproduceerd door bacteriën. Als dat proces niet goed verloopt, kan dat leiden tot bijvoorbeeld een tekort aan serotonine – en dus tot neerslachtigheid.’ Ook uit dierstudies blijkt dat het darmmicrobioom invloed heeft op gedrag. ‘Bij muizen zonder darmbacteriën zie je dat duidelijk: als ze een microbioom krijgen van een angstige muis, worden ze zelf ook angstiger. Hetzelfde geldt voor moedige muizen. Het gedrag van de donormuis wordt overgenomen.’

Toch is gezond eten in de praktijk niet altijd makkelijk, weet Van Zonneveld – het leven in de moderne, drukke maatschappij is doorspekt met ongezonde voedselverleidingen. ‘De supermarkt ligt vol ultrabewerkt voedsel: weinig vezels, vitaminen en mineralen, maar wel veel calorieën. Die producten zijn vaak voorzien van verleidelijke teksten en aantrekkelijke verpakkingen. Dat zie je zelden bij een broccoli of appel. Vooral jongeren zijn gevoelig voor die marketing, ook online. Hoewel hun hersenen nog plastisch en flexibel zijn, wil je een ontwikkelend brein natuurlijk voeden met de juiste bouwstenen. Als je daar vroegtijdig mee begint, biedt dat bescherming op de lange termijn. Gezonde voeding is simpelweg de basis van je cellen.’

Voor jongeren zijn soms al kleine aanpassingen in het eetpatroon voldoende. De basis blijft volgens Van Zonneveld de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. ‘Als ouder kun je veel doen om discussies over ongezond snacken te voorkomen. Haal bijvoorbeeld minder koek, chips en andere bewerkte producten in huis. Leg fruit zichtbaar neer, zodat kinderen het sneller pakken. En als ze uit school komen met honger, is een tosti van volkorenbrood een prima alternatief. Geef vooral zelf het goede voorbeeld.’

Van Zonnevelds promotieonderzoek nadert zijn afronding, maar over haar volgende stap twijfelt ze nog. ‘Onderzoek doen is geweldig, maar de brug slaan tussen wetenschap en samenleving vind ik minstens zo belangrijk.’ Afgelopen november kreeg No guts, no glory – het bredere onderzoeksteam waarin wordt gewerkt aan leefstijlinterventies bij geestesziekten – de NWO Communication Initiative Award. ‘Een prachtige beloning voor alle lezingen, workshops en andere vormen van wetenschapscommunicatie die we geven, om mensen – jong en oud – bewuster te maken van het belang van voeding voor de geestelijke gezondheid.’