DOOR MAARTJE KOUWEN - FOTO: JANE GOODALL INSTITUTE - 03-10-2025 - Biologie
Jane Goodall: ‘Mijn onderzoek zou geen proper science zijn, maar dat maakte me niet uit. Zolang ik maar met chimps kon werken. Foto: Jane Goodall Institute
Vijftig jaar nadat ze haar chimpanseeonderzoek begon, reist primatologe Jane Goodall de wereld rond met een belangrijke boodschap. ‘We moeten de plek die we verwoest hebben weer groen maken.’
(Dit interview verscheen 27 november 2010 in Bionieuws en wordt nu herplaatst uit eerbetoon. Jane Goodall zou nog 15 jaar als ambassadeur van de natuur en biodiversiteit de wereld overreizen en overleed 1 oktober 2025 op toernee in Los Angeles, in haar slaap. Zij leeft voort in haar droom: 'Ik geloof dat ieder van ons elke dag het verschil kan maken.')
Zoals het hoort bij een apenpopulatie groet Jane Goodall eerst de impo-sante leider Karl in het orang-oetanverblijf van de Apenheul. De beroemde primatologe geeft er 18 november een masterclass, georganiseerd door het Jane Goodall Instituut Nederland. Geboeid blijft ze bij de apen staan. ‘Ik raak nooit uitgekeken, ze zijn ‘endlessly interesting.’
Precies vijftig jaar geleden zette de toen 26-jarige Goodall voet aan wal bij het Tanzaniaanse Tanganyikameer om wilde chimpanseepopulaties te bestuderen. Het was Goodall die voor het eerst aantoonde dat dieren gereedschap maken en gebruiken, een vondst die de wetenschappelijke wereld op zijn kop zou zetten.’Het vervaagde de lijn tussen ons en de rest van het dierenrijk. Veel wetenschappers waren verbaasd, maar ik niet. Ik wist al dat chimpansees hoogintelligent waren. Toch was het een opwindende ontdekking’, vertelt de inmiddels 76-jarige Goodall met zachte stem.
ALTRUÏSME
Tot haar verdriet ontdekte ze ook een donkere kant van haar geliefde chimpansees. ‘Ik observeerde kannibalisme en ontdekte dat ze oorlog voeren met naburige populaties. Ik had gehoopt dat ze aardiger zouden zijn dan wij, maar ze lijken meer op de mens dan ik verwachtte. Maar ik zag ook hoe een mannetje zich ontfermde over een wees die geen familie was, puur uit medeleven, liefde en altruïsme.’
Die conclusie accepteerde de wetenschappelijk wereld niet snel. ‘Voor hen was ik slechts de National Geographic cover girl’, zegt Goodall, verwijzend naar de foto van haar en een jong aapje dat op de voorpagina van het tijdschrift verscheen. ‘Ik had geen wetenschappelijke achtergrond. Later vertelde mijn mentor Louis Leakey dat hij me juist had gekozen omdat ik geen opleiding had en anders dacht dan toenmalige ethologen. Ik heb later alsnog mijn PhD gehaald aan Cambridge; de bachelor heb ik overgeslagen. Bij Cambridge zeiden ze dat ik alles fout had gedaan, bijvoorbeeld door de chimpansees namen te geven in plaats van nummers, en ze emoties toe te kennen. Het zou geen proper science zijn, maar daar maakte ik me niet druk om. Zolang ik maar met chimps kon werken, dat was alles wat er voor mij toe deed.’
Jane Goodall deed van 1960 tot 1962 baanbrekende veldonderzoek aan chimpansees in het Gombe Stream National Park in Tanzania, nu het langstlopende veldonderzoek aan wilde chimpansees ter wereld. Zie: Discovery, Innovation & Hope - Honoring the Global Impact of Gombe and Jane Goodall. Bron: Jane Goodall Institute.
Tot het moment dat Goodall in 1986 een conferentie over chimpansees bijwoont. ‘Daar hoorde ik hoe snel het aantal chimpansees achteruitgaat, door ontbossing, stroperij, medische experimenten en entertainment. Ik liep er binnen met mijn geweldige leven, dat ik schrijvend, lerend en lesgevend doorbracht, en ik kwam eruit als een activist.’
'Ik geloof dat ieder van ons
elke dag het verschil kan maken'
En dat is ze nog steeds. Op 76-jarige leeftijd reist ze nog driehonderd dagen per jaar rond de wereld om in volle zalen de noodzaak voor natuurbehoud en duurzaamheid te prediken. Zelfs voor het kopen van nieuwe schoenen heeft ze geen tijd. ‘Ik ben bijna door deze schoenen heen. Maar ik vind het zonde om de enige twee weken die ik thuis ben om te schrijven, te besteden aan winkelen.’
Hoe ze het volhoudt, begrijpt Goodall zelf ook niet. ‘Het komt voort uit een gevoel van wanhoop; ik moet wel. Ik kan de chimps niet beschermen door bij ze te blijven. Ik kan nog niet opgeven. Er worden nog steeds vreselijke dingen gedaan. Maar ik geloof dat ieder van ons elke dag het verschil kan maken’, zegt ze vastberaden, terwijl ze naar de orang-oetans staart. ‘Elke dag veranderen er kleine dingen. Je hebt alleen miljoenen en miljoenen kleine veranderingen nodig voor een betere wereld.’
SPRUITEN
Die verandering wil ze met name bij de jeugd teweegbrengen. In meer dan honderd landen verspreidt het Jane Goodall Institute het programma Roots & Shoots, dat jongeren aanspoort projecten te doen voor mens, dier en milieu. ‘De natuur is veerkrachtig. Maar we hebben maar weinig tijd om de plek die we verwoest hebben, weer groen te maken. Ik zie de jeugd als een klein zaadje dat met zijn wortels en spruiten in staat is stenen en muren omver te duwen: de conflicten die wij in de wereld gecreëerd hebben.’
Daarnaast zet Goodall zich in voor vrouwen in ontwikkelingslanden. ‘Om natuurgebieden te beschermen, moeten we de menselijke bevolkingsgroei een halt toeroepen. Geboortebeperking is misschien controversieel, maar het is belachelijk om het er daarom niet over te hebben. Het moet wel. Het is bekend dat het aantal kinderen daalt als de vrouw hoger is opgeleid, daarom geven wij microkredieten voor duurzame projecten, hiv-voorlichting, en opleidingen.
‘De aarde huisvest meer mensen dan de habitat kan dragen. Wij erfden de aarde van onze ouders en lenen hem van onze kinderen. Maar als je iets leent, dan betaal je het ook terug. It’s about time we start paying back.’
Het Jane Goodall Institute heeft een In Memoriam voor haar online gezet. Foto: Jane Goodall Institute