Door Gert van Maanen - FOTO: RAWPIXEL - 28-11-2025 - De kwestie
De coöperatie Neon gaat in samenwerking met leraren en scholen ‘betere, goedkopere en duurzamere’ leerboeken maken. Hoe kijken bestaande uitgevers daar tegenaan?
Afgaand op de mediaberichten gaat er in het Nederlands onderwijs een revolutie plaatsvinden. Het Nederlands Onderwijsinstituut, kortweg Neon, wil als niet-commerciële uitgever in samenwerking met leraren en schoolbesturen over twee jaar nieuwe lesmethoden en leerboeken uitbrengen die ‘beter, goedkoper en duurzamer’ zijn (NOS Journaal, 5 november). Neon wil schoolboeken op maat maken, die perfect aansluiten op de kerndoelen en waarbij docenten zelf eenvoudig onderdelen kunnen aanpassen, toevoegen of verwijderen. De kosten worden teruggedrongen door in te zetten op ‘afdrukken op aanvraag’, waarmee er een eind komt aan de huidige praktijk van ‘wegwerpboeken’. Bionieuws vroeg een aantal uitgevers van bestaande biologiemethoden om commentaar: heeft Neon een nieuwe gouden formule in handen of zitten er toch addertjes onder het gras?
Bernadette Kruijver, portfoliomanager Bèta bij Uitgeverij Malmberg en uitgever van Biologie voor jou (bvj)
‘Laat ik vooropstellen dat het goed is als docenten keuzemogelijkheden hebben om de methode te kiezen die het beste bij hun past. Biologie voor jou is de meest gebruikte methode, maar docenten kunnen nu voor de onderbouw bijvoorbeeld kiezen uit zeker vijf methodes. In de publiciteit is het beeld geschetst dat uitgevers hun methodes van boven uitstrooien over het onderwijs, maar wij werken altijd al met schrijfteams van docenten uit het onderwijs. Bovendien hebben we doorlopend contact met honderden scholen die onze methodevernieuwingen in de praktijk uittesten. Onze ervaring is dat je al gauw drie tot vier jaar nodig hebt om een methode bij te stellen en te actualiseren, als je niet wil inleveren op kwaliteit en betrouwbaarheid. In twee jaar vanuit niets een methode introduceren is héél ambitieus. Docenten hebben weinig tijd en ze uit de klas halen om zelf materiaal te ontwikkelen verhoogt de werkdruk. Ieder boek aanpassen aan specifieke wensen van een docent klinkt ook heel mooi, maar verhoogt de kosten enorm. Het is nu eenmaal efficiënter om een boek voor een zo groot mogelijke groep te maken. Daarbij kunnen docenten zelf kiezen hoe ze met het materiaal van bvj werken. Je kunt flexibel switchen tussen papier en digitaal. En wat betreft schoolboeken weggooien: een school kan de boeken van bvj aan het eind van het jaar gewoon innemen en hergebruiken. Dit scheelt ook in de kosten. Het zou mooi zijn als meer scholen zich hiervoor melden bij ons.’
Rick Pötgens, portfoliomanager Exact bij ThiemeMeulenhoff en uitgever van Vivo en 10voorBiologie
‘Wat ik heel positief vind, is dat ook Neon de rol van docenten bij de ontwikkeling van leermiddelen op een stevige manier voor het voetlicht brengt. In hun visie zie ik veel zaken terug die wij ook voor Vivo en 10voorBiologie als uitgangspunten nemen. Zelf denk ik dat uitgevers vooral een rol hebben in het – in nauw overleg met het onderwijs – ontwikkelen van leermiddelen, die docenten dan naar eigen inzicht kunnen inzetten, eventueel aangevuld met eigen materiaal. Niet het leerboek, maar de docent en leerlingen maken de les een geslaagde les. De methode en leermiddelen moeten dat proces vooral faciliteren. Neon is misschien een nieuwe concurrent, maar ik zie ook veel aanknopingspunten tot een gedeelde visie op onderwijs. Uit eigen ervaring – we zijn nu zo’n vier jaar bezig om Vivo te introduceren in het vmbo en de onderbouw havo en vwo – is het tijdpad van Neon wel ambitieus. In korte tijd een nieuwe methode voor het voortgezet onderwijs maken, is een geweldige prestatie.’
John Arnold, uitgever Bricks Biology (tweetalig onderwijs) en Symbiose (onderbouw) van EduHint
‘Op zich is het een prima initiatief dat iedereen scherp houdt. Zelf zie ik geen uitgeversmonopolie, eerder een versmalling aan aanbod door jarenlange krimp. Om de uitgevers nu overal voor te blamen, is nogal kort door de bocht. En jammer dat hun verhaal stoelt op een karikatuur van de huidige situatie: ‘lesmethodes zouden een debiliserend effect op docenten hebben’ – het zal je als docent maar gezegd worden. En wat is duur? De genoemde 320 euro per leerling per jaar is sinds 2009 niet verhoogd en wordt ook niet geheel aan leermiddelen besteedt. De voortdurende krimp van de educatieve markt zorgt er ook voor dat kleinere markten als praktijk- of speciaal onderwijs minder goed bediend worden. Ik heb ook vragen: als docenten te weinig tijd hebben om hun lessen voor te bereiden, waar komt dan de nodige ontwikkeltijd voor Neon-materiaal vandaan? Door degenen die dat kunnen aan het onderwijs te onttrekken? Dat lijkt me een aderlating die de kwaliteit van het onderwijs geen goed doet. Terwijl de gezochte flexibiliteit, maatwerk en duurzaamheid nu ook al mogelijk is, maar slechts zelden wordt uitgevraagd of wordt gefrustreerd door inflexibele afspraken tussen schoolbesturen en tussenhandel. Ik vraag me dus af of de geschetste oplossing de kwaliteitsproblemen in het onderwijs uit de weg gaat ruimen.’
Gijs van Hengstum, uitgever van Biologieles van Exact Educatie
‘Neon heeft in ieder geval een knallende entree gemaakt en het is heel positief dat ze de prijs en duurzaamheid van leerboeken ter discussie stellen. Maar je kunt natuurlijk wel vraagtekens zetten bij hoe nieuw en haalbaar het allemaal is. VO Content is ook een coöperatief platform en biedt met haar Stercollecties al zo’n vijftien jaar digitaal lesmateriaal dat docenten zelf kunnen inpassen in hun lessen. Dat is tot nu toe toch vooral een relatief kleine niche gebleken. De prijs die ze noemen voor een lesmethode, van 10 tot 20 euro per leerling per jaar, klinkt heel aantrekkelijk. Maar daar zitten dan niet de kosten in die de school moet maken voor het zelf printen van materiaal. Ga je dat als docent zelf doen of laat je het de conciërge uitprinten? Daar hebben de meeste scholen geen tijd voor en het op maat laten drukken van lesboeken is duur in kleine oplages. Juist nu er nieuwe kerndoelen komen, heb je een team met veel ervaring en verschillende kwaliteiten nodig om daar lesmateriaal voor te maken. Om dat voor biologie met drie mensen in twee jaar voor elkaar te krijgen is heel spannend en ambitieus, helemaal als je de beste wilt zijn.’