‘Ik laat weidevogels de mens indringend aankijken’

Beeldend bioloog Rafael Martig: ‘Ik wilde weidevogels portretteren zoals mensen geportretteerd werden in de Gouden Eeuw.’

Met een expositie in het Natuurhistorisch Museum Rotterdam brengt bioloog en kunstenaar Rafael Martig de penibele situatie van weidevogels in Nederland onder de aandacht.

Lange tijd was vogelonderzoeker Rafael Martig een groot deel van het jaar te vinden op de kwelders van Ameland, tegenwoordig brengt hij zijn dagen door in zijn atelier in Delft, als kunstschilder. Zijn eerste werken zijn niet toevallig olieverfportretten van grutto, kievit, kemphaan, tureluur, watersnip, wulp en scholekster. ‘Ik wilde ze portretteren zoals mensen geportretteerd werden in de Gouden Eeuw. Als een soort eerbetoon aan de weidevogels, die samen met het cultuurlandschap waarin ze leven zo’n belangrijk onderdeel vormen van ons cultureel erfgoed. Maar beide zijn aan het verdwijnen’, vertelt Martig. Zijn werken staan komende maanden in het Natuurhistorisch Museum Rotterdam centraal in de tentoonstelling Vervlogen tijden?, die zaterdag 19 september officieel wordt geopend. Ze staan tegenover de weidevogels uit de collectie van het museum die voor de portretten model stonden. ‘Ze stellen de bezoeker de vraag: hoe lang duurt het nog voordat we de Nederlandse weidevogels alleen nog in natuurhistorische musea kunnen zien? Zijn het vervlogen tijden of ondernemen we actie?’, legt Martig uit.

Onderzoek
Zijn interesse in weidevogels ontstond tijdens het onderzoek voor het Nederlands Instituut voor Ecologie op Ameland dat hij deed tijdens zijn master biologie aan de Universiteit van Leiden. ‘Ik onderzocht de effecten van bodemdaling door gaswinning op het broedsucces van scholeksters die op de kwelders broeden. Ameland is nog relatief rijk aan weidevogels. Naast de scholeksters op de kwelders heb je ook in het boerenland continu alarmerende scholeksters, grutto’s en tureluurs boven je hoofd. Maar als ik dan terug ging en door Friesland reed, zag ik eindeloze vlaktes Engels raaigras waar verder nauwelijks iets leeft. Ooit waren die gebieden ook zo rijk aan weidevogels.’ Na zijn master zette hij het onderzoek, onderdeel van het grootschalige project CHIRP dat de cumulatieve invloed van de mens op de scholeksterpopulatie onderzocht, nog enkele jaren voort. Daaropvolgend werd hij projectleider van Scholeksters op het dak, een citizen science-project om een beeld te krijgen van scholeksters die in dorpen en steden op platte daken broeden. Inmiddels ontstond bij Martig het idee om zijn oude liefde voor schilderen op te pakken en die in te zetten om mensen bewust te maken van de rol die ze kunnen spelen. ‘Ik dacht: we kunnen wel bezig blijven met onderzoeken wat er mis gaat en wat er moet gebeuren, maar voor een groot deel weten we al wat er moet gebeuren. Daarom leek het me veel belangrijker een groter publiek te laten zien wat er gaande is en dat we in actie moeten komen om de achteruitgang van deze vogels te stoppen.’

‘Cijfers en wetenschappelijke artikelen komen niet aan bij het grote publiek’

Kemphaan
Hij leende opgezette weidevogels uit het Natuurhistorisch museum die begin vorige eeuw in die omgeving hebben geleefd. ‘Toen kwam de kemphaan nog vlak bij Rotterdam voor, kun je je voorstellen’, zegt Martig. Hij schilderde de modellen op doeken van 80 bij 100 centimeter. ‘Dat maakt ze indrukwekkender. Ik laat weidevogels de mens ook indringend aankijken. Ze als het ware ter verantwoording roepen.’

Martig is ook al bezig met een volgend project, gekoppeld aan het stoepplantjes-project van de Hortus Botanicus in Leiden. ‘Ik heb tijdens een minor aan de Haagse kunstacademie al eens stoeptegels gefotografeerd om te laten zien wat daarop leeft. Nu ga ik met dat idee van zes typen bestrating een schilderij maken. Als er al zoveel leven op een klein stukje stoep te vinden is, hoeveel leven is er dan niet in een hele stad? Dat wil ik laten zien, en ook de functies die dit soort ongeplande stadsnatuur heeft op het gebied van verkoeling, waterretentie en biodiversiteit.’

Jacht
Over de vraag welk onderwerp hij zeker nog eens onder de aandacht wil brengen, hoeft Martig niet lang na te denken. ‘Dat is de legale en illegale jacht op vogels in Zuid-Europa. Vogels die hier broeden, die wij proberen te beschermen, en die daar worden geschoten, met netten worden gevangen of zelfs op lijmstokken aan hun einde komen. Er zijn Facebookgroepen waar foto’s worden gedeeld van hele zakken vol roodborstjes die voor een deel bij ons hebben gebroed en in Italië bij de polenta worden opgegeten. Ik ken veel vogelaars en andere natuurliefhebbers die helemaal niet weten dat dit gebeurt, laat staan het grote publiek.’

Martig wil verder in de kunst. ‘Ik vind het veel fijner om iets tastbaars te maken, om aan het eind van de dag te kunnen zien wat het resultaat is van je werk, en daar ook direct feedback op te krijgen van mensen’, aldus Martig. De link met wetenschap en natuurbescherming zal er altijd zijn. ‘Ik zie het als een soort wetenschapscommunicatie. Cijfers en wetenschappelijke artikelen komen niet aan bij het grote publiek, je ziet steeds meer dat discussies plaatsvinden op basis van emotie. Het uitdrukken van ontwikkelingen in kunst is een manier om daar meer bij aan te sluiten, het is een manier om wél bij mensen binnen te komen.’