Door Gert van Maanen - Foto's: Naturalis Biodiversity Center - 19-09-2020 - Zoölogie
Grasduinen langs 42 miljoen objecten in de collecties van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie – Naturalis, 1820 – 2020
Aflevering 14: Vissen
COLLECTIE: Pisces
AANTAL EXEMPLAREN: circa 50 duizend
TOPSTUK: Aplochromis-cichliden, een complete soortenzwerm uit het Victoriameer
AANTAL HOLOTYPES: >7.000
BEHEERDER: Esther Dondorp
‘De vissen staan het hoogst van allemaal, op de 20ste verdieping van de collectietoren. Dat komt omdat vrijwel alle vissen op alcohol worden bewaard en de alcoholcollecties bij elkaar zijn gezet op de bovenste verdiepingen. Het idee schijnt te zijn dat als er ooit brand uitbreekt je het vuur liever niet van onderen voedt. Ik hoop niet dat we zoiets ooit meemaken’, vertelt bioloog Esther Dondorp, bij Naturalis beheerder van de vissencollectie. Een taak die ze combineert met het beheer over de collectie amfibieën en reptielen, die eveneens vaak nat bewaard worden.
Dondorp rolde na haar afstuderen in het collectiebeheer omdat ze stage liep bij de collectie foraminiferen, mariene eukaryote eencelligen met een uitwendig skelet van calciet. ‘Omdat toevallig toen de collectiebeheerder reptielen vertrok, ben ik gevraagd hem op te volgen. Uiteindelijk ben ik zo van de foraminiferen, via reptielen ook in de vissen gerold’, zegt Dondorp. Een paar grote uitgeprepareerde haaien en een maanvis liggen in het XL-depot op de eerste verdieping, maar de meeste haaien, roggen en beenvissen zitten onder formaldehyde of alcohol in kadaverbakken of glazen potten. ‘Voor het overgrote deel betreft het volwassen exemplaren, maar van sommige soorten hebben we ook wel larven en zelfs kuit of hom.’
Een historisch zeer belangrijke deelcollectie zijn de ‘Vissen van Bleeker’. Een omvangrijke verzameling van meer dan twaalfduizend vissen die de militaire arts Pieter Bleeker tussen 1842 en 1860 in Nederlands-Indië inzamelde. Hij heeft ook honderden publicaties over vissen op zijn naam staan, waaronder zijn internationaal vermaarde vissenatlas met prachtige illustraties: Atlas ichthyologique des Indes orientales néêrlandaises .
Ook van de beroemde coelacant Latimeria chalumnae bezit Naturalis een exemplaar. De ontdekking van deze nog levende kwastvinnige vis was in 1938 wereldnieuws. Leiden verwierf het 46ste exemplaar met een lengte van 162 centimeter en versgewicht van 75 kilogram, gevangen op 1 augustus 1965 op honderd meter diepte bij de Comoren. Afgietsels van dit exemplaar hangen over de hele wereld in exposities. ‘Een heel bijzondere verzameling zijn ook de cichliden die Leidse evolutiebiologen hebben ingezameld in het Victoriameer’, weet Dondorp. ‘Nog net voor een groot deel van deze unieke soortenzwerm uitstierf, doordat ze werden opgegeten door geïntroduceerde nijlbaarzen. En we bezitten nog een soortenzwerm: een collectie barbelen uit het Tanameer van Ethiopië, waaraan Wageningse biologen nog onderzoek hebben gedaan.’
Een deel van de vissencollectie op alcohol. Foto: Naturalis