Door Aafke Kok - HENDRICK VAN HOLT, DE HEILIGE SEBASTIAAN, 1520-1530, FOTO: MUSEUM HET VALKHOF,SILVIA B., LINA, 2016., FOTO SILVIA B. - 03-07-2021 - Biologie
In De Pest is plaats voor kunst van omstreeks 1520-1530 (beeld De Heilige Sebastiaan) én een onschuldig ogend meisje dat ratten verbergt, een creatie van Silvia B. uit 2016.
De Pest toont de kwetsbaarheid van toen en nu in een tentoonstelling die pandemieën, kunst en educatie verbindt.
Het is even ongemakkelijk: de ingang van tentoonstelling De Pest in museum het Valkhof in Nijmegen is zo klein dat bezoekers op elkaar moeten wachten om de anderhalve meter te waarborgen. Het beklemmende gevoel van niet voor- of achteruit kunnen past echter wel bij een van de eerste kunstwerken. In een smalle gang steken dreigende, stekelige knuppels de muur uit. Ernaast hangt een overzicht van dodenaantallen door de pest in de loop van de geschiedenis – het is een ziekte die met recht angst oproept, net als kunstenaar Bordo Korsig doet met zijn keramieken puistknuppels.
De combinatie is gelijk een goed voorbeeld van hoe De Pest op vaak prettig verrassende wijze educatieve, historische elementen mengt met kunstwerken. Samen laat het mooi zien welke impact een pandemie heeft op de samenleving; van een middeleeuwse brief van een geestelijke uit Avignon die vrienden in Brugge waarschuwt voor de komst van een vreselijke ziekte uit Genua tot de installatie van Célio Braga die uiting geeft aan een gevoel van kwetsbaarheid met een zee van wassen bloemen.
Doodskisten
Ook in eerdere tijden raken kunstenaars geïnspireerd door de pandemie, zo blijkt bijvoorbeeld uit de talrijke verzameling beelden van pestheiligen als Sint Sebastiaan, die hoop biedt in barre tijden; zelf overleefde hij naar verluidt de pijlen van Romeinse soldaten. Een interessant inkijkje in het leven tijdens een pestepidemie biedt een schilderij met stapels doodskisten in een bedrijvig Leuven – het doet ook wel wat denken aan de beelden uit Italië van vorig jaar.
De link tussen de alomvattende pestuitbraken van toen en de huidige coronapandemie komt vaker aan bod, al dan niet expliciet. Een leuke vondst zijn de schermen waar op CNN-achtige wijze nieuws in beeld komt, met afbeeldingen van schilderijen en teksten als ‘Venetiaans carnaval zorgt voor besmettingsgolf’ en ‘Mongoolse strijders schieten met pest besmette soldaten muur over in Kaffa’. Dit staaltje biologische oorlogsvoering komt ook aan bod in de gelijknamige podcast die bij De Pest hoort. Kaffa, een stad in de Krimregio, is in handen van Genuaanse handelaren als Mongoolse strijders de stad willen innemen. In Azië woedt de pest dan al. Door zieke soldaten de stad in te katapulteren treft de pest ook Genuanen, die verschrikt terug naar huis vluchten en zo een epidemie in hun thuisland starten.
Reisverboden
Ook de opsomming van maatregelen die tijdens een Nijmeegse uitbraak van pest gelden, doen denken aan nu. Hoewel men destijds weinig begrijpt van de biologie van de ziekte en pest ziet als een straf van God die via slechte lucht verspreidt, zijn regels als reisverboden ook dan van kracht en effectief. Een vroege wetenschappelijke benadering is te zien in het traktaat waarin de Nijmeegse stadsdokter IJsbrand van Diemerbroeck tijdens de uitbraak van 1636 nauwkeurig het ziektebeloop beschrijft.
Hoewel De Pest al ver voor de coronacrisis op de planning stond, past de tentoonstelling perfect in deze tijd. Met de kennis van nu is inleven in de verwoestende pandemie van toen nog indrukwekkender. Gelukkig heeft het uitstel van de tentoonstelling niet tot afstel geleid; de smalle ingang staat nog tot 22 augustus open.
DE PEST - Museum Het Valkhof, Nijmegen
t/m 22 augustus, entree 12,50 euro