Door Gert van Maanen - ILLUSTRATIE: ANNEMARIE ROOS - 04-09-2021 - Biologie
Veel wetenschappers zien weleens af van een publiek optreden uit angst voor negatieve gevolgen. Welke ervaringen hebben levenswetenschappers met intimidatie en bedreiging na mediaoptredens?
Van biowetenschappers wordt verwacht dat zij hun expertise delen in het publieke debat rond de coronacrisis, het stikstofdebat en klimaat- of biodiversiteitsvraagstukken. Toch leiden hun mediaoptredens regelmatig tot bedreigingen en intimidatie. Geen incidenteel probleem zo blijkt uit een enquête van ScienceGuide (7 juli): 43 procent van de wetenschappers is de afgelopen vijf jaar na een publiek optreden bedreigd, uitgescholden of anderzijds geïntimideerd. Zulke intimidaties lijken effect te hebben; meer dan de helft van de ondervraagde wetenschappers ziet weleens af van een publiek optreden uit angst voor negatieve gevolgen. Hoe gaan ervaringsdeskundigen om met zulke bedreigingen en intimidaties?
Jan Willem Erisman, hoogleraar milieu en duurzaamheid in Leiden, presenteerde 1 juli met landschapsarchitect Berno Strootman het stikstofadvies Naar een ontspannen Nederland
‘Niemand kan ons verwijten dat we een hitserig rapport schreven. Ons advies wil juist ook boeren weer perspectief bezorgen en via een stappenplan en gebiedgericht maatwerk uitwegen bieden uit de stikstofcrisis. Het persbericht Het mes in stikstofprofessoren?? van Agractie eind juni was vooral een emotionele reactie op de voorpaginakop in de Telegraaf : ‘Mes flink in de veehouderij’. Vrij ongenuanceerde en voortijdige berichtgeving gebaseerd op enkele uitgelekte hoofdlijnen uit het advies. Dat zette de reeds oververhitte gemoederen op scherp. De bedreigende taal was heel vervelend en hoewel ik me niet echt persoonlijk bedreigd heb gevoeld, raakt het me wel.
‘Blijkbaar hoort dit er tegenwoordig bij. Vooralsnog is het geen reden om niet meer in debat te gaan, zolang je althans het idee hebt dat dit kan helpen. Hooguit een kleine 10 procent van de boeren uit zich extremistisch, 70 procent zoekt ook gewoon naar oplossingen. Die stappen misschien wel op de trekker om te protesteren, maar zien wel dat er wat moet gebeuren. Wat ik heel zorgelijk vind is de veranderde rol die je opeens in de media krijgt. De afgelopen twee jaar was dat vooral als duider en uitlegger, want iedereen had behoefte aan feiten en toelichting. Dat is plotsklaps veranderd van duider naar boodschapper: vrijwel alle media blijven nu herhalen dat ik het mes wil zetten in de veehouderij. Dat blijft blijkbaar plakken, draagt bij aan polarisatie en helpt niet mee om de goede intenties te zien.’
Ecoloog Frans Vera, wordt als ‘geestelijk vader’ van de Oostvaardersplassen regelmatig bestookt door activisten over het dierenwelzijn van de grote grazers in dit natuurgebied
‘Het komt in vlagen, maar er waren weken dat ik dagelijks wel een paar dreigbrieven ontving, waaronder doodsbedreigingen. Soms ook anonieme rouwkaarten namens de grote grazers, of ik er plezier aan beleefde dat ze doodgingen. De grens werd voor mij bereikt in voorjaar 2018 toen Van Geel zijn nieuwe beheersadvies voor de Oostvaardersplassen presenteerde. Toen kreeg ik ook concrete en gedetailleerde dreigementen gericht aan mijn kinderen en kleinkinderen. Dat was echt de limit, toen heb ik besloten, ondanks verzoeken daartoe, geen reacties te geven in de media op dat beheersadvies. [Vera leest de betrokken dreigbrief voor, onder de nadrukkelijke voorwaarde dat die niet wordt geciteerd, GvM].
‘Ik word in de brief vergeleken met Hitler en Josef Mengele: de Tweede Wereldoorlog is nooit ver weg in dit soort dreigbrieven. Natuurlijk heb ik aangifte gedaan, maar de bron was niet te achterhalen. Van andere dreigbrieven weten we dat wel, zoals van een jager en dan zijn de geweren nooit ver weg, maar iedereen kan natuurlijk aan een wapen komen. ‘Wat ik het meest stuitende vind, is de ongelooflijke lafheid van anonieme dreigementen en intimidaties. Daarin spelen de overheden ook een rol, want die voeden en gebruiken illegale activisten door ze serieus te nemen als gesprekspartners. Ze gebruiken zelfs hun acties om hun eigen agenda te realiseren in plaats van gewoon de wet te handhaven.
‘Het wordt pas echt kwalijk als ook BN’ers als illusionist Hans Klok en amazone Anky van Grunsven zich ermee gaan bemoeien. De eerste goochelt een tijger in een kooi en de laatste is nota bene dressuurruiter en dwingt paarden tot onnatuurlijke bewegingen: heb je ooit paarden vanuit hun eigen natuur danspasjes zien maken en naar opzij en achteruit zien lopen? De arrogantie van zulke mensen om te menen een moreel oordeel te mogen vellen over hoe dieren zich naar hun eigen natuur in het wild mogen gedragen en mogen leven.
‘Ik blijf nu mijn mening geven, want volgens mij doet een dappere wetenschapper gewoon zijn verhaal. Omdat je kennis bezit die de wereld beter kan maken. Van andere ecologen heb ik nooit echte bedreigingen ontvangen. Wel doet het me zeer hoe ze zich soms in de media uitlaten over de Oostvaardersplassen, met termen als ‘kaalgevreten vlakte’, ‘knekelveld’ of ‘verstervingsbeheer’: sla je eigen Bionieuws -archieven er maar op na. Daarmee hebben zij ook bijgedragen aan het scheppen van een klimaat waarin bedreigingen zijn voortgekomen en konden gedijen.’
Marion Koopmans, hoogleraar virologie bij Erasmus MC Rotterdam, treedt als lid van het outbreak managementteam en WHO-adviseur regelmatig op in de media als corona-expert
‘Ja, ik ben natuurlijk altijd een heks, er zijn ook vaak opmerkingen over mijn kleding en toespelingen dat ik er geen verstand van heb. Blijkbaar krijgen vrouwelijke experts meer van dat soort opmerkingen te verwerken als ze in de media optreden. Daar kan ik best tegen, hoewel het me wel blijft verbazen. Erger zijn de persoonlijke bedreigingen en intimidaties, berichten met een strop erin of aankondigingen dat ze je op komen zoeken. Zeker gezien de gebeurtenissen rond collega-viroloog Marc Van Ranst – en ook Peter R. de Vries – schrik je daar toch wel van. Gelukkig handelen anderen zulke berichten nu standaard af, maar het betekent bijvoorbeeld wel dat ik niet meer met het openbaar vervoer reis. Je ziet dat mensen op straat je herkennen en dan realiseer je je soms ook dat daar misschien figuren tussen zitten die je zulke berichten sturen.
‘Ik zeg nog steeds wel wat ik wil, maar ik formuleer wel voorzichtiger en bedachtzamer. Je hebt gewoon geen zin om weer een partij bagger over je heen te krijgen. Ik sta open voor uitnodigingen voor een debat, maar als het een groep betreft die notoire virusontkenners zijn, dan ga ik mijn tijd daar niet aan verdoen. Eigenlijk vind ik het nog steeds bizar dat mensen niet een beetje normaal kunnen doen. Over dat maatschappelijk fenomeen – dat meer is dan een uitwas van de coronacrisis – maak ik me echt grote zorgen.’
Microbioloog en NRC -columnist Rosanne Hertzberger, krijgt op Twitter veel ‘uitgesproken’ reacties op haar columns en optredens in de talkshow Op1
‘Het onderwerp spreekt me helemaal niet aan. Ik word hier eindeloos naar gevraagd en vind het gewoon niet interessant.’