Door Steijn van Schie - FOTO: DRIES KUIPER - 12-03-2022 - Ecologie
Massale sterfte onder wilde zwijnen door Afrikaanse varkenspest kan goed nieuws zijn voor eiken.
Wanneer de Afrikaanse varkenspest huishoudt onder wilde zwijnen in Białowieża, krijgen de eikels van zomereiken eindelijk weer kans om te ontspruiten.
Door de Afrikaanse varkenspest krijgen eiken in het Poolse oerbos Białowieża kans om te verjongen: de ziekte decimeert populaties wilde zwijnen waardoor de in een mastjaar gevallen eikeltjes niet allemaal worden opgegeten en kunnen ontspruiten. Dat schrijven biologen 2 maart in Proceedings of the Royal Society B, waaronder de bij het Poolse Mammal Research Institute werkzame Nederlandse ecoloog Dries Kuijper. Mogelijk is de trofische cascade die het virus teweegbrengt nog honderden jaren terug te zien in veranderingen in bosstructuur.
Sleutelsoort
‘De Afrikaanse varkenspest is een ramp voor de varkensindustrie, maar kan in een ecosysteem als Białowieża ook goed nieuws betekenen’, vertelt Kuijper. ‘In 2015 brak de ziekte hier voor het eerst uit, met dramatische sterfte onder wilde zwijnen die leidde tot een 90 procent afname van de populatie. Het was voor ons een uitgelezen kans om te kijken wat het betekent voor de bosecologie als een dergelijke sleutelsoort wegvalt.’
Ontsnappingsmechanismen
Zomereiken ( Quercus robur ) kennen twee ontsnappingsmechanismen om te ontkomen aan predatie van hun eikels: in zogeheten mastjaren zo extreem veel eikels produceren dat predators – vooral wilde zwijnen en muizen – onmogelijk verzadigd kunnen raken, of het massaal wegvallen van predators door bijvoorbeeld ziekte. In Polen krijgen de onderzoekers de kans om het gecombineerde effect van beide te bestuderen op de regeneratie van eiken.
Allereerst zien ze dat in mastjaren kleine knaagdieren snel verzadigd raken en eikels laten liggen. Dat geldt echter niet voor de relatief grote en mobiele wilde zwijnen (Sus scrofa). Pas na de pestuitbraak van 2015 kunnen de zwijnen de eikels niet langer opruimen, en zien de onderzoekers een piek in de regeneratie van jonge eiken tot ongeveer 25 centimeter hoogte: grofweg twee keer zoveel jonge bomen weten zich dan in het onderzochte gebied te vestigen.
Verjongen
‘In Białowieża zie je vooral veel dikke bomen van tot wel 300 jaar oud’, aldus Kuijper. ‘Eiken verjongen al decennialang nauwelijks; als er niks gebeurt zouden de eiken uiteindelijk steeds minder voorkomen. Maar wij laten nu zien dat de combinatie van mastjaren en hoge sterfte onder wilde zwijnen een mechanisme is om dit te voorkomen, ook al gebeurt dit maar heel af en toe.’
De Afrikaanse varkenspest zorgt nu nog steeds voor een heel lage wilde zwijnenstand en het is volgens Kuijper nog onduidelijk of de ziekte uiteindelijk zal verdwijnen of endemisch wordt. ‘Als ecoloog zie ik het virus als een welkome dynamiek in het systeem, wat de soortensamenstelling van bomen op lange termijn alleen maar ten goede komt.’