Vwo-examen was ‘maakbaar’, maar niet foutloos

Op het examen zijn de tijgermug (links) en de gelekoortsmug (rechts) door elkaar gehaald. Foto's: James Gathany-CDC / ECDC.

Docenten en leerlingen zijn tevreden over het vwo-eindexamen biologie. Experts bewonderen zelfs hoe complexe zaken in de examenvragen zijn platgeslagen, maar na wat muggenziften doken wel enkele foutjes op.

‘Het was goed te doen, al waren er wel meer toepassingsvragen dan vragen waarbij je feitjes kunt benoemen. Er is ons altijd geleerd dat de Binas heilig is, dat was bij dit examen ook echt zo. Er viel veel op te zoeken’, meldt Nynke Beelen (17) van RSG Tromp Meesters in Steenwijk over het vwo-eindexamen biologie van vrijdag 13 mei. Schoolgenoot Gerrit Berends (18) vond het centraal examen zelfs makkelijker dan de schooltoetsen en rekent op een 7 of 8 voor biologie, zo meldt hij in de Steenwijker Courant (16 mei). Ook biologiedocent Pascal van de Nieuwegiessen van het Sint-Oelbertgymnasium in Oosterhout beoordeelt het examen als ‘heel maakbaar’. Hij inventariseert voor de Facebook-pagina Biologiedocenten opmerkingen over het vwo-examen. ‘In het examen zitten dit jaar weer enkele beredeneervragen, waarbij leerlingen moeten aangeven welke beweringen wel of niet kloppen. Dat vraagt wel aandachtig leeswerk en gepuzzel. Er waren dit jaar dan ook best veel leerlingen die echt tot het eind bleven zitten. Docenten besparen met zulke beredeneervragen juist tijd, want ze zijn veel sneller na te kijken dan open vragen’, aldus Van de Nieuwegiessen.

De vragen 10 tot en met 14 hadden als context het zeegrasherstel in de Waddenzee. Illustratie: Eindexamen VWO 2022

Hij is zeer te spreken over de vijf contexten waaraan de 39 examenvragen zijn opgehangen: een afslankpreparaat dat nierschade veroorzaakt, zeegrasherstel in de Waddenzee, opkomst van tijgermuggen, evolutie van menstruatie en gevaren van lachgasgebruik. ‘Heel herkenbaar en creatief uitgewerkt in een breed palet aan vragen, waardoor het een prima toetsing is van de biologische kennis en inzichten waarover vwo-leerlingen dienen te beschikken’, meent Van de Nieuwegiessen. Veel vragen zijn al goed te beantwoorden door zorgvuldig te lezen of door handig gebruik te maken van de naslagwerken Binas of ScienceData. ‘Vraag 1 geeft je zo een paar kadootjes: een vochtafdrijvend afslankmiddel levert natuurlijk vooral gewichtsafname door waterverlies en dat guanine de betrokken stikstofbase is kun je gewoon opzoeken. Twee punten, kassa!’

INSTINKER

De afbeelding van het TP53-gen met elf exons en tien introns is volgens Van de Nieuwegiessen wel complex, maar de bijbehorende verklaar- en beredeneervraag is goed te maken. ‘Een instinker is dat veel of weinig pijltjes iets zegt over mutaties en niet over de lengte van introns of extrons.’ Veel leerlingen gleden ook uit over vraag 14: welk proefvak van het zeegrasexperiment is de controle? Niet proefvak 1 waarbij als een soort blanco de drie factoren – zeewier, golfslag en wadpieren – zijn uitgeschakeld, maar juist proefvak 8 waar alle factoren aanwezig zijn zoals in de natuurlijke situatie.

‘Ik ben heel enthousiast en zelfs ontroerd’

Zeegrasonderzoeker en bioloog Marieke van Katwijk van de Radboud Universiteit Nijmegen is erg verrast en lovend over de zeegrasvragen, die ze herkent van experimenten van haarzelf en collega’s. ‘Ik ben heel enthousiast en zelfs ontroerd dat zo’n ingewikkeld probleem zo mooi is platgeslagen. Het neemt leerlingen mee in afwegingen die wijzelf ook moesten maken. Echt fantastisch en ik kan er geen fout in ontdekken’, zegt Van Katwijk. ‘Zelf zou ik bij vraag 11 en 12 zeker de invloed van de Afsluitdijk noemen, maar op basis van de beschikbare informatie zijn de genoemde verklaringen – eutrofiëring, voortplantingswijze en sleepnetten – prima’, aldus Van Katwijk.

De makers van het VWO-examen wekken wel erg sterk de indruk dat het chikungunya-virus in het Caribisch deel van Nederland sinds 2013 is verspreid door tijgermuggen, terwijl die muggen daar volgens het RIVM nooit zijn aangetroffen. Illustratie: VWO-examen Biologie 2022

Ook bioloog en muggenexpert Marieta Braks van het Centrum voor Infectiebestrijding van het RIVM is aangenaam verrast over de examenvragen over tijgermuggen (Aedes albopictus). ‘Superleuk en heel herkenbaar, vooral de vraag over diapauze aan muggeneitjes, want aan dat onderwerp heb ik zelf in Florida onderzoek gedaan’, aldus Braks. Ze ontdekte nog wel twee fouten in het examen, die overigens geen gevolgen hebben voor de beantwoording. Zo steken tijgermugvrouwtjes niet ‘zoogdieren en vogels’ maar voeden zich vrij strikt alleen met zoogdierbloed. ‘Verder zouden tijgermuggen sinds 2013 in het Caribisch deel van ons koninkrijk het chikungunyavirus verspreiden, maar daar zijn tijgermuggen nooit aangetroffen. Het moeten gelekoortsmuggen (Aedes aegypti) zijn. Als het om muggen en ziekten gaat wordt er vaker van alles door elkaar gegooid’, constateert Braks. Erg enthousiast is zij over de afsluitende muggenvraag over mogelijke menselijke toepassing van een vlooienmiddel voor honden waarvan muggenexpert Bart Knols tien jaar geleden, na experimenten op zichzelf, ontdekte dat alle muggen dood vielen die hem staken. Braks: ‘Heel goed om leerlingen hierover kritisch te laten nadenken. De werkzame stof in het vlooienmiddel is zeker niet vanzelfsprekend geschikt voor inwendig gebruik door mensen. Op het antwoordformulier hadden ook milieugevolgen kunnen staan, want middelen die zo effectief doden zijn vaak lastig afbreekbaar. Als wondermiddelen al bestaan, hebben ze vaak ook schaduwkanten.’

Centrale examens 2022

Er nemen dit jaar ruim 98 duizend leerlingen deel aan het centrale examen biologie: 50 duizend uit het vmbo, 24 duizend uit de havo en 25 duizend uit het vwo. Vanwege corona krijgen eindexamenkandidaten, net als in 2021, ruimere mogelijkheden om examens af te leggen. Zo mogen ze één eindcijfer van een (niet-kern)vak wegstrepen om toch te kunnen slagen en krijgen ze één extra herkansing. Ook de normering volgt de aanpak van vorig jaar en blijft zo veel mogelijk gelijk aan de eisen van voorgaande jaren. De normering (N-term) voor schriftelijke examens wordt 9 juni bekendgemaakt.