Bionieuws’ Jaaroverzicht 2022

Paleogeneticus Svante Pääbo won dit jaar een Nobelprijs voor zijn genetische onderzoek bij uitgestorven mensachtigen.

Voor de redactie van Bionieuws was de verhuizing van het kantoor naar Bilthoven dit jaar een ingrijpende gebeurtenis, maar in de krant zelf vormden andere onderwerpen de hoogte- of dieptepunten van 2022. Van de teruggeëiste Duboiscollectie tot een in tweeën gekliefd Białowieża: dit hield biologen zoal bezig het afgelopen jaar.

Menselijke afstamming
Voor zijn ontdekkingen rond het genoom van uitgestorven mensachtigen en de menselijke evolutie wint paleogeneticus Svante Pääbo 3 oktober de Nobelprijs voor Geneeskunde of Fysiologie 2022 (Bionieuws 16). Met onder meer de reconstructie van neanderthaler-dna, de identificatie van de denisova als nieuwe mensensoort en de constatering dat neanderthalers en moderne mensen genen uitwisselden, creëerde Pääbo eigenhandig een nieuw onderzoeksveld.

Minder goed voorouderlijk nieuws was er dit jaar voor Naturalis: 18 oktober meldt Trouw dat de Indonesische regering ‘roofgoederen’ terugeist van Nederland, waaronder een schedelkapje, dijbeen en kies van Homo erectus uit de Duboiscollectie van Naturalis. ‘Je kunt stellen dat Nederland als land daar niks te zoeken had, maar Dubois als wetenschapper wel’, constateert paleo-ecoloog José Joordens in Bionieuws 17. Waar de Dubois-fossielen het meest thuishoren wordt dus nog een spannend proces.

Botanische verrassingen
Dit jaar duiken er twee ongewenste gasten op bij veelgebruikte modelsystemen voor botanisch onderzoek. Zo ontdekken Wageningse en Utrechtse plantenonderzoekers dat een tot dusver onbekend comovirus jarenlang rna-sequencing in de modelplant Arabidopsis heeft ‘vervuild’ (Bionieuws 14). Bij besmetting wordt dan vooral virus-rna gedetecteerd en weinig plant-rna, waardoor het lastig is publiceerbare onderzoeksresultaten te krijgen.

Verder moeten ook biotechnologen alert blijven. Uit Leids onderzoek blijkt namelijk dat Agrobacterium tumefaciens niet helemaal netjes te werk te gaat wanneer de bacterie zijn genen installeert in het dna van plantencellen: tijdens de transformatie ontstaan ongewenste mutaties in het plantengenoom (Bionieuws 19). Onderzoekers die het Agrobacterium -transformatiesysteem gebruiken om planten genetisch te veranderen, kunnen hierdoor in het lab volledig op het verkeerde spoor worden gezet.

Probleemwolf?
Toen de wolf zich in 2019 weer definitief in Nederland vestigde haalde hij het jaaroverzicht van Bionieuws al, maar dit jaar liepen de gemoederen rondom deze toppredator pas echt hoog op. Door het hele land maken mensen filmpjes van wolven in bewoond gebied, waarna de discussie op sociale media losbarst. Past de wolf wel in Nederland? Op een congres van Vereniging Het Edelhert zijn de meningen verdeeld over de geschiktheid van de wolf als wildbeheerder (Bionieuws 11), terwijl natuurfilmer Cees van Kempen bewust alleen de schoonheid van de wolf laat zien (Bionieuws 13). Nationaal park De Hoge Veluwe is duidelijk tegen de wolf, die al hun moeflons opeet (Bionieuws 13) en getuige een populair filmpje niet bang meer is voor mensen. Het kan haast niet anders of die probleemwolf is als jong gevoerd, zeggen wolvenexperts Hugh Jansman en Leo Linnartz in Bionieuws 18; normaal gesproken zijn wolven schuw. Het voornemen van de provincie Gelderland om het dier met een paintballgeweer opnieuw schuw te maken is inmiddels door de rechter afgeschoten; de wolf blijft waarschijnlijk nog wel even mediageniek.

Stikstof- en watercrisis
Getuige de vele omgekeerde vlaggen en trekkers op snelwegen is de stikstofcrisis in 2022 nog niet gesust. Kabinetsplannen om uit de impasse te komen stuiten op stevige protesten van boeren. Na een rapport van de gepensioneerde biologen Han Lindeboom en Johan Sanders deze zomer schortten de boeren hun acties tijdelijk op. Het twijfel zaaiende rapport kan op kritiek rekenen van collega-wetenschappers, die onder meer in Bionieuws 13 stellen dat inkrimping van de veestapel wel degelijk noodzakelijk is en dat het kwalijk is om de stikstofproblematiek ter discussie te stellen. Ondertussen ligt een andere natuurcrisis op de loer, want ook de doelen van de Kaderrichtlijn Water gaat Nederland bij lange na niet halen voor de deadline van 2027, vooral doordat men verzaakt om de emissies van nutriënten en chemische stoffen te verminderen (Bionieuws 9). Een natuurinclusieve toekomst zou het tij voor dit soort problematiek moeten keren, zo valt te lezen in Bionieuws 4.

Opmerkelijk nieuws
Er staat veel opmerkelijk nieuws in Bionieuws , maar de studie die erop wijst dat de meteoriet die dino’s het loodje liet leggen in de lente viel, werd beslist niet alleen in Bionieuws 4 opgemerkt. Recent kreeg het verhaal een staartje, nu het Zweeds-Nederlandse team achter deze studie de man die de bijzondere fossielen-opgraafplek Tanis beheert, beschuldigt van fraude (zie pagina 3).

Ook onder meer Nederlands grutto- en spreeuwenonderzoek staat dit jaar plotseling op losse schroeven; een opmerkelijk gevolg van de oorlog in Oekraïne. De Russische ruimteorgansiatie Roskosmos stopt vanaf 3 maart met het doorgeven van gegevens over diermigraties die worden vastgelegd door de aan het ISS bevestigde Icarus-antenne ( Bionieuws 7).

Van een ruwe verstoring is zeker ook sprake in het iconische oerbos Białowieża ( Bionieuws 16). De Poolse regering klieft het bos abrupt in tweeën met een hek dat vluchtelingen tegen moet houden. Ook voor wolven, lynxen, wisenten en andere dieren vormt het hek waarschijnlijk een ondoordringbare barrière.

In het oerbos Białowieża verschijnt dit jaar ineens een onneembare barrière.

Virusinfecties

Voor de derde keer alweer haalt sars-cov-2 het jaaroverzicht van Bionieuws ; de pandemie duurt voort. Bionieuws besteedde dit jaar onder meer aandacht aan het postcovidsyndroom. Langdurige covidklachten lijken vaker voor te komen bij vrouwen dan bij mannen (Bionieuws 12) en de oorzaak ligt vermoedelijk deels bij een ontregelde afweer (Bionieuws 2 en 5). In de zomer ontstond even paniek over een andere virale infectieziekte: de apenpokken. Gelukkig bleken pandemische doemgedachten onnodig en Bionieuws berichtte dan ook weinig over dit virus. Meer aandacht was er voor de vogelgriep, die dit jaar voor het eerst jaarrond aanwezig was in Nederland. Het leidde tot massale sterfte onder wilde vogels, en vele ruimingen onder pluimvee. Het risico van een sprong naar de mens leek volgens experts in februari nog laag (Bionieuws 3), maar de sprong naar zoogdieren heeft de vogelgriep al wel gemaakt (zie ook het interview in dit nummer, pagina 8). Gelukkig was er op de valreep ook hoopvol nieuws: een universeel m-rna-vaccin beschermt in muizen en fretten tegen álle twintig bekende (sub) typen van het influenzavirus. De stap naar een vaccin voor mensen is waarschijnlijk klein.