Door Gert van Maanen - Illustratie: Wikimedia Commons/Maximilian Dörrbecker; Foto's: Damien Esquerré & Octavio Jiménez Robles - 07-07-2023 - Ecologie
De Wallace- en Lydekkerlijn begrenst de archipel Wallacea. De lijn van Weber, genoemd naar de Amsterdamse dierkundige Max Weber (1852-1937), loopt dwars door Wallacea en wordt tegenwoordig minder vaak gebruikt als denkbeeldige grens van biogeografische regio's. Illustratie: Maximilian Dörrbecker
Dat in de Indo-Australische archipel minstens twee keer zoveel gewervelde soorten van west naar oost dan van oost naar west gingen, hangt samen met neerslagpatronen.
De soorten gewervelde landdieren die in droge Australische regio’s evolueerden waren minder goed in staat om – van oost naar west – naar Azië over te steken, terwijl het grote areaal tropische bossen in Azië tot aan Nieuw-Guinea juist zorgde dat meer soorten van west naar oost trokken. Neerslagtolerantie is daarmee een belangrijke verklaring waarom ruim twee keer zoveel gewervelde dieren over de Wallacelijn oostwaarts trokken dan in tegenovergestelde richting. Dat blijkt uit een analyse van de verspreiding en afstamming van 20.433 soorten uit 227 families van terrestrische gewervelde dieren in de Indo-Australische archipel door een onderzoeksteam onder leiding van de Zwitserse evolutionair ecologen Alexander Skeels en Loic Pellissier (Science, 7 juli). Het team, waar ook de Utrechtse paleogeograaf Lydian Boschman en Amsterdamse evolutiebioloog Ian McFadden deel van uitmaken, reconstrueerde hiervoor de temperatuur, neerslag en platentektoniek in het gebied rond de Wallace- en Lydekkerlijn in Zuidoost-Azië.
De kraaghagedis (Chlamydosaurus kingii) is een van de vele agamen die afkomstig zijn uit Soenda en het resultaat zijn van radiatie in Australië. Foto: Damien Esquerré
Wallacelijn
De Wallacelijn is een onder evolutiebiologen veel bediscussieerde denkbeeldige lijn die de biogeografische regio’s van Azië en Australazië van elkaar scheidt. De grenslijn dankt zijn naam aan natuuronderzoeker Alfred Russel Wallace die in 1859 opmerkte dat de vogelfauna op Bali totaal anders is dan op het slechts 35 kilometer oostelijker gelegen Lombok. Die scheiding wordt vooral toegeschreven aan het bestaan van twee continentale platen: Soenda (met de huidige eilanden Sumatra, Borneo, Java en Bali) en Sahul (met Nieuw-Guinea en Australië). Hierbij vormt de Wallacelijn de westelijke grens en de Lydekkerlijn de oostelijke, met daartussen de Wallacea-archipel (met Lombok, Sulawesi en Timor). In het noordelijk deel domineren tropische regenwouden, terwijl in het zuidelijk deel vooral sprake is van tropische savannes, dorre en gematigde klimaatgordels. De nieuwe studie reconstrueert hoe de samensmelting van de twee tektonische platen in dertig miljoen jaar resulteerde in verspreiding van soorten. Die biotische uitwisseling blijkt, behalve door het verspreidingsvermogen van de dieren, voor gewervelde landdieren vooral afhankelijk van hun neerslagtolerantie.
Vleermuizen, zoals deze zwarte vleerhond (Pteropus alecto) uit West-Australië, zijn naast knaagdieren de enige zoogdieren die de Wallacelijn met succes hebben overgestoken. Foto: Octavio Jiménez Robles
Er is volgens Skeels, Pellisier en medeauteurs minimaal sprake van 381 onafhankelijke kolonisatie-evenementen, waarbij de nichebreedte als gevolg van neerslag ‘de meest consistente voorspeller is van uitwisseling in de Indo-Australische archipel’. Kolonisatie komt dus vaker voor bij evolutionaire lijnen die een grote variatie in neerslag tolereren. Zo blijken 46 families afkomstig van Soenda (43 procent van de daar voorkomende families) de Lydekkerlijn over te steken naar Sahul, terwijl maar 19 families afkomstig van Sahul (24 procent) de Wallacelijn overstaken naar Soenda. Een verspreidingspatroon dat volgens de auteurs ook zichtbaar is in de flora van deze regio.