Verbannen stokstaartjes verlengen zwangerschap

Uit de groep verbannen zwangere stokstaartjes, vertragen de embryonale ontwikkeling van hun ongeboren vrucht. Zo overbruggen ze een onzekere en stressvolle periode.

Drachtige stokstaartjes die uit hun sociale groep zijn verstoten, kunnen hun zwangerschap tot 25 procent verlengen. Hiermee stellen ze het moment uit waarop de zwangerschap de uiterst energie-eisende laatste maand ingaat en overbruggen ze een doorgaans stressvolle periode met weinig voedsel. Dat schrijft een internationaal team biologen 28 juni in Biology Letters, dat tevens meldt dat het uitstel van de embryonale ontwikkeling pas plaatsvindt nadat de blastula zich in de baarmoeder heeft genesteld – naast vleermuizen is dat volgens de biologen een unicum onder zoogdieren.

Uitstel van de zwangerschap vóór de innesteling is al wel relatief vaak beschreven bij zoogdieren en komt onder meer voor bij buideldieren, insecteneters, gordeldieren, roofdieren, knaagdieren, vleermuizen, haasachtigen en evenhoevigen. Alleen van tien vleermuissoorten is bekend dat ze dit pas na innesteling doen, met verlengde zwangerschappen van tot wel 50 procent.

Agressie
De onderzoekers vermoeden dat er bij stokstaartjes (Suricata suricatta) iets vergelijkbaars aan de hand is. De in de Kalahari-woestijn voorkomende mangoesten leven in sociale groepen van twee tot vijftig individuen, waarbij een dominant paartje grotendeels de reproductie monopoliseert. Mocht een ondergeschikt vrouwtje onverhoopt toch zwanger raken, dan zet het dominante vrouwtje haar met een flinke dosis agressie uit de gemeenschap. Er zijn dan twee opties: de zwangerschap afbreken en terugkeren naar de groep of verspreiden en met een paar medestanders een nieuwe groep stichten. Bij de laatste optie gaan de vrouwtjes een onvoorspelbare fase tegemoet, met verhoogde stresshormoonniveaus, weinig voedsel en afnemend lichaamsgewicht; voor de zwangerschap kan dat met name in de laatste fase desastreus zijn.

Om te achterhalen of de stokstaartjes de embryonale ontwikkeling na innesteling vertragen, volgen de biologen 96 zwangerschappen van verspreidende vrouwtjes en 258 zwangerschappen van thuisblijvers. Ze bekijken en betasten de buik, meten verschillende parameters waaronder lichaamsgewicht en maken echo’s – de dieren zijn vrij gemakkelijk handtam te maken.

Stress
Daaruit blijkt dat zwangerschappen van verspreiders gemiddeld 6,3 procent langer duren dan thuisblijvers en variabeler zijn in lengte: 52 tot 65 dagen tegenover 54 tot 56 dagen. De maximale geobserveerde verlenging ligt op 25 procent. Hoewel de vertraagde ontwikkeling mogelijk een niet-adaptief bijeffect is van gebrek aan voedsel, vermoeden de biologen dat de vrouwtjes onder invloed van (sociale) stress hun energieslurpende laatste fase van de zwangerschap uitstellen – dat zou de kans op een succesvolle geboorte en gezonde nakomelingen na settelen aanzienlijk verhogen.