Finale traint en verenigt biologie-olympisten

‘We hebben al lang bepaald wie er gaat winnen’, zegt Jari Woud uit vwo-6 van het Bonhoeffer College in Enschede. Hij staat samen met 5-vwo’er Fosse Bekker van het Willem Lodewijks Gymnasium in Groningen en enkele andere finalisten van de Nederlandse Biologie Olympiade (NBO) op donderdagmorgen 5 juni even bij te komen van het practicum microbiologie. Volgens Bekker, Woud en consorten is Davyd Prodaievych uit vwo-5 van RSG Wolfsbos in Hoogeveen de ideale winnaar. ‘Hij is heel gemotiveerd, woont nog maar kort in Nederland, houdt van biologie, heeft weinig slaap nodig en iedereen gunt het hem’, zo beargumenteren ze. Prodaievych zelf tempert even later – terecht (zie kader: ‘4-vwo’er wint’) – de opgelegde favorietenrol: ‘Het lijkt me zeker leuk om naar de Filipijnen te gaan, maar ik zie dit niet als een wedstrijd. Ik houd van uitdagingen en doe mijn best, maar vind het belangrijker leuke mensen met dezelfde interesses te ontmoeten. Winnen is een bijzaak.’

Het is vooral leuk om met gelijkgestemden te werken én plezier te maken’

Het kenmerkt de sfeer tijdens de NBO-finaleweek waarbij negentien vwo-leerlingen bij Wageningen Universiteit een week zijn getraind en getest om vier afgevaardigden te selecteren voor deelname aan de Internationale Biologie Olympiade (IBO). De sfeer wisselt van ingespannen en geconcentreerd practicahandleidingen en Cambell Biology bestuderen tot jolig en vriendschappelijk ervaringen en ongein uitwisselen. Vandaag staan de practica microbiologie en moleculaire biologie op het programma, maar is ook de invloed van zes nachten zelfgekozen slaapdeprivatie op de kampeerboerderij al merkbaar. ‘Het is een leuke, maar ook zware week en uitputtingslag. Uiteindelijk wint degene die het beste tegen weinig slaap kan’, constateert Bekker. Hij valt uiteindelijk met een 5de plaats net buiten de IBO-boot, maar gelukkig ziet de 5-vwo’er deze finale ‘een beetje als training voor volgend jaar’.

Er is werk aan de winkel, want de finalisten krijgen op deze ochtend een practicum microbiologie waarbij ze in groepjes voor drie bacteriestammen – van Escherichia coli , Pseudomonas aeruginosa en P. putida – moeten uitpluizen hoe die functioneren onder anaerobe condities met of zonder nitraat en aerobe condities. ‘Een pittig practicum, afgeleid van ons basispracticum voor bachelorstudenten’, vertelt microbioloog Erwin Zoetendal, die samen met collega Philippe Puylaert dit onderdeel begeleidt en beoordeelt. ‘Het traint ze in echt steriel werken en in analyses met een spectrofotometer. Iets wat ze vast niet iedere dag op school doen’, denkt Zoetendal. Het niveau van de finalisten – afgeroomd na twee selectieronden onder ruim vijfduizend scholieren van tweehonderd scholen – schat hij in op tweede- of derdejaars bachelorstudenten. ‘Ze hebben een hoge intrinsieke motivatie en langere concentratieboog dan de gemiddelde student en willen altijd heel veel details weten.’ De 15-jarige Jara Diemel, uit vwo-5 van Stedelijk Gymnasium Nijmegen, is enthousiast over de trainingen. ‘We leren veel labvaardigheden die we op school nooit krijgen: zoals echt steriel werken en onder tijdsdruk pipetteren. Het is vooral leuk om met gelijkgestemden te werken én plezier te maken. Heel lastig was de dissectie van een sprinkhaan in het practicum bouwplannen, een enorm gepriegel en smerig klusje’, vertelt Diemel, die al zeker weet dat ze in 2026 biologie gaat studeren.

Ondertussen gaat Puylaert in het lab rond met een gevoelige methaanmeter waarin de finalisten moeten blazen. ‘De ervaring leert dat hij bij zo’n een op de acht personen uitslaat. Methaan is een broeikasgas, maar verder is het onschuldig en heeft het zeker niks te maken met zoiets als scheten laten. Het is onze labtraditie om een ‘Highest CH4-level’-trofee uit te delen aan degene met de hoogste methaanuitstoot’, vertelt Puylaert. De trofee wordt even later op de gang uitgereikt aan een licht-protesterende – ‘ik wil dit eigenlijk niet weten’ – deelnemer, met een methaanuitstoot van 16,2 deeltjes per miljoen. Dan ‘moet’ ook Diemel trakteren vanwege een lab-‘doodzonde’: het onbeheerd achterlaten van een blauwbrandende bunsenbrander.

Na de middagpauze duiken de finalisten het lab in voor een practicum met tien slaplantjes, waarin via Crispr-Cas9 deleties zijn aangebracht. De mutaties zijn in de plantjes hetero- of homozygoot aanwezig. ‘Een mutant uit mijn onderzoek naar wortelgenen’, vertelt moleculair bioloog Anneke Horstman. ‘Hiermee leren ze dna isoleren, dit dna te vermeerderen door te pcr’en en de verschillen in lengte vervolgens uit te lezen met behulp van gelelektroforese.’ Als eerste stap raadt ze aan van ieder slaplantje een stukje ter grootte van ‘een half rondje confetti’ in ieder appje te doen. Al snel verdringen de finalisten zich met pincetten rond de slaplantjes en merkt één droog op: ‘we krijgen genoeg sla, maar veel te weinig slaap’.

De 16-jarige vwo-4-leerling Ruben Winter van Stedelijk Gymnasium Leiden won 6 juni de 35ste editie van de Nederlandse Biologie Olympiade (NBO). Een uitzonderlijke prestatie, die slechts één keer eerder is voorgekomen. Winter won in 2024 al de Biologie Olympiade Junior en versloeg nu met 426 punten overtuigend twaalf finalisten uit 6-vwo en zes uit 5-vwo. Hij vertegenwoordigt Nederland vanaf 20 juli op de Internationale Biologie Olympiade in Quezon City (Filippijnen), samen met Marijn Vrolijk (17, vwo-6, Goese Lyceum, Goes, 397 punten), Marieke Stolwijk (16, vwo-6, Johan van Oldenbarnevelt Gymnasium, Amersfoort, 396 punten) en Lou Wouters (17, vwo-5, Augustinianum, Eindhoven, 376 punten).