Door Aafke Kok - FOTO: IMAGESELECT - 07-07-2023 - Biologie
Zonnebrandcrème biedt goede bescherming tegen de zon voor mensen, maar welke effecten hebben resten die in het water belanden?
Onder zomerse temperaturen lonkt afkoeling in een meertje of zee. Wie niet oppast verbrandt bij zo’n buitendag, dus de huid beschermen met zonnebrandcrème is verstandig. Alleen blijft dat spul bij een verfrissende duik niet allemaal op de huid zitten. ‘Zelfs al is het waterresistent. Aangezien de zonnebrandcrème dan op een plek komt waar het niet tot nut is – het water –, heb je sowieso ongewenste impact’, vertelt Martina Vijver, hoogleraar ecotoxicologie aan de Universiteit Leiden. Hoe schadelijk zijn die resten zonnebrandcrème voor het milieu?
Nadelige effecten
Zonnebrandcrème kan problemen opleveren voor allerhande aquatische organismen, laat een review uit 2022 in Ecotoxicology zien. Een greep uit de resultaten: koraal kan erdoor verbleken, algen hebben last van oxidatieve stress, zee-egels bouwen zink uit zonnebrandcrème in plaats van calcium in hun skelet, zebravislarven tonen verstoringen in het hormoonstelsel. De nadelige effecten op koraal vormden voor onder meer Hawaii zelfs aanleiding om zonnebrandcrème met oxybenzone erin te verbieden.
Superreactief
Oxybenzone is een van de organische uv-werende stofjes die in zonnebrandcrème gebruikt wordt en veroorzaakt veel van de bovengenoemde problemen bij dieren. Een van de mechanismes daarbij blijkt fototoxiciteit, tonen Amerikaanse biologen in 2022 in Science. Oxybenzone zet zonlichtenergie om in warmte-energie. Daarvoor heeft het molecuul een alcoholgroep nodig, maar die kan in anemonen worden omgezet in een glucosegroep, waarna het molecuul superreactief en schadelijk wordt. De eerste auteur van de Science -studie, Djordje Vuckovic, stelt in een podcast van Science daarom te kiezen voor zonnebrandcrème met anorganische uv-werende stofjes, zoals zinkoxide of titaniumdioxide, die zonlicht reflecteren. Maar ook dat kan problemen opleveren, blijkt onder meer uit onderzoek van Martina Vijver.
‘De elementen titanium en zink zijn wel persistent’
Deze zonnebrandcrèmes met anorganische uv-blokker maken tegenwoordig gebruik van nanomaterialen. ‘Bij nanodeeltjes heb je door de vergrote verhouding oppervlakte versus volume een veel lagere dosis nodig, en adsorbeert het beter’, legt Vijver uit. Een lage dosis klinkt goed, maar er is wel een kanttekening: ‘de elementen titanium en zink zijn wel persistent; ze blijven dus in het systeem. Dat is anders dan bij organische stoffen die afgebroken kunnen worden in koolstof- en waterstofatomen. Deze nanomaterialen geven geen acute toxiciteit, maar omdat ze niet worden afgebroken krijg je wel een steeds hogere dosis en kans op langdurige blootstelling.’ Bij een recente studie in het buitenlab in Leiden zien Vijver en collega’s bijvoorbeeld dat blootstelling aan nanodeeltjes titaniumdioxide de samenstelling van de zoöplanktonleefgemeenschappen in sloten beïnvloedt ( Environmental Pollution , 23 mei): zo neemt het aantal juveniele kreeftachtigen na 28 dagen sterk af ten opzichte van een controlesloot, terwijl eenoogkreeftjes daarvan lijken te profiteren.
Zwemsessie
‘Het is natuurlijk de vraag of dat direct erg is, maar op een gegeven moment gaat door die verschuivingen het functioneren van zo’n sloot wel kapot’, zegt Vijver. Of het nou organische of anorganische uv-bescherming betreft, een ingesmeerde zwemsessie in de natuur is sowieso uiteindelijk niet geheel onschadelijk voor het milieu. Toch is het goed om die schade ook in perspectief te zetten. Vijver: ‘Titaniumdioxide zit bijvoorbeeld ook in tandpasta, verf, allerlei producten. Het komt zeker niet alleen via zonnebrandcrème in het milieu terecht, dat vormt waarschijnlijk een heel kleine fractie van alle bronnen. Ik raad sowieso aan om je wel in te smeren. Voor mensen is het gewoon veilig en het geeft zeker een voordeel. Alles wat je als mens doet op deze wereld is nu eenmaal een afweging tussen kosten en baten.’
Dwarse vragen van leerlingen? Mail uw vragen naar redactie@bionieuws.nl.