Toegankelijke kennis dankzij peerreview door jongeren

Beeld uit een artikel over de rol van het geheugen in het aanleren van nieuwe dingen, die onderdeel uitmaakt van de Nederlandse collectie over het lerende brein en werd gereviewd door leerlingen van de Dr. H. Bavinckschool in Haarlem (FYM, 29 april 2020).

Door nieuwsgierige jongeren artikelen van wetenschappers te laten reviewen creëert tijdschrift Frontiers for Young Minds toegankelijke en betrouwbare kennis voor scholieren en burgers.

‘Er komt een artikel over genredigeren met Crispr-Cas van Jennifer Doudna aan, maar dat is nog niet helemaal door de review. Ook Nobelprijswinnaars – we hebben al een Nobelcollectie van 25 bijdragen – worden bij ons geacht hun ontdekkingen uit te leggen in een taal die toegankelijk is voor iedereen. Het kernconcept van Frontiers for Young Minds is dat we jongeren in contact brengen met wetenschappers om in samenwerking betrouwbare artikelen van topkwaliteit te produceren, die óók begrijpelijk zijn. Een artikel wordt dus pas geaccepteerd als de jonge reviewers het echt snappen en ermee akkoord gaan’, vertelt Laura Henderson, hoofd Public Outreach bij Frontiers, een in Zwitserland gevestigde uitgever van 228 wetenschappelijke open access -tijdschriften. Samen met de Nederlandse bioloog Hedwig Ens, Senior Journal Specialist bij Frontiers for Young Minds (FYM), licht ze in een Zoomsessie de oogmerken van dit bijzondere wetenschappelijke tijdschrift toe. Een tijdschrift waarbij de peerreview van artikelen wordt gedaan door kinderen en jongeren van 8 tot 15 jaar.

‘We hebben twee typen bijdragen: nieuwe ontdekkingen of uitleg over kernconcepten in een wetenschappelijk veld. Hiervoor kunnen auteurs een al gepubliceerd wetenschappelijk artikel in simpele taal omzetten of een soort review schrijven over een kernconcept in simpele taal. We werken met Nobelprijswinnaars of wetenschappers van gerenommeerde instellingen, zoals IPCC, NASA, CERN, om de betrouwbaarheid te garanderen. Het is ook altijd gebaseerd op minstens één artikel dat wetenschappelijke peerreview heeft doorstaan. Onze artikelen beslaan maximaal vijftienhonderd woorden: het moet dus flink korter en simpeler, maar inhoudelijk nog wel kloppen’, legt Henderson uit.

‘Een artikel wordt dus pas geaccepteerd als de jonge reviewers ermee akkoord gaan’

Frontiers for Young Minds richt zich op acht wetenschapsgebieden, waarvan drie met een flinke dosis biologie: biodiversiteit, menselijke gezondheid en neurowetenschappen. Onder de recente bijdragen zitten bijvoorbeeld artikelen over de vastlegging van kooldioxide (FYM, 4 december, reviewers: Jude, Benjamin en Helena), het wapenarsenaal van bacteriën (FYM, 1 december, reviewers: Jocelyn en Taniska) en hoe hersenen informatie van meerdere zintuigen combineren (FYM, 30 november, reviewers: Helena en Jinyi). Kenmerkend voor de artikelen is het gebruik van simpele taal, aansprekende cartoonachtige illustraties en simpele metaforen die jongeren aanspreken. Ieder geplaatst artikel gaat langs minstens twee jonge reviewers; dat kan een belangstellende jongere zijn of een groep leerlingen die in groepsverband commentaar geven op het artikel. Zij worden hiertoe bijgestaan door mentoren die ervaring hebben met het publicatieproces en helpen bij het formuleren van kritiekpunten en dingen die niet goed worden begrepen.

KRITIEK

‘Jongeren nemen het reviewen heel serieus en komen met stevige maar vrijwel altijd opbouwende kritiek. Het is echt gericht op het beter maken van het artikel en heeft nooit een negatieve of weinig constructieve insteek, zoals je dat soms wel lijkt te zien bij reviews van wetenschappers onder elkaar’, constateert Ens. ‘Dat is deels ook wel verklaarbaar omdat er minder tijdsdruk en de stress van publish or perish achter zit. Hier zie je nog echt het proces waarbij wetenschappers en jongeren samen streven naar het beter maken van een publicatie. Iets waarvoor peerreview eigenlijk ook bedoeld is.’

Bij het publiceren in Frontiers for Young Minds snijdt het mes aan twee kanten, signaleert Henderson. ‘Voor wetenschappers is het een training in communicatie en het begrijpelijke verwoorden van hun onderzoek. ‘Nu begrijpen ook mijn kleinkinderen eindelijk waarom ik de Nobelprijs gewonnen heb’, zei de Duitse biochemicus Bert Sakmann tegen ons. Voor leerlingen en jongeren is het een mooie kennismaking met het wetenschapsproces en de artikelen vormen een belangrijke kennisbron voor het onderwijs, burgers en zelfs collega-wetenschappers. We doen niet aan impactfactoren of citatie-indexen, maar FYM-artikelen zijn in totaal al 37 miljoen keer gelezen en gedownload. Een gemiddeld artikel wordt wel dertigduizend keer gelezen, dat is vergelijkbaar met artikelen in Nature of The Lancet.’

VERTAALD

‘Het is een prachtig initiatief en een mooie mogelijkheid om als wetenschapper een breder publiek te bereiken’, vindt ook bioloog Nienke van Atteveldt, hoogleraar neurowetenschap, onderwijs en maatschappij aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze was in 2020 betrokken bij een Nederlands initiatief om een collectie artikelen over het lerende brein te maken voor Frontiers for Young Minds, die toen ook zijn vertaald in het Nederlands en nog vier andere talen. Van Atteveldt heeft zowel ervaring als auteur, redacteur en mentor, want ze organiseerde destijds ook een reviewsessie op de Dr. H. Bavinckschool waar haar kinderen op zitten. ‘Het is goed om kinderen te laten zien en voelen hoe wetenschap werkt en – zeker in deze tijden – hoe betrouwbare informatie tot stand komt’, aldus Van Atteveldt. ‘Wat mij opviel aan review door kinderen is dat ze echt out of the box denken en daardoor soms juist de vinger op de zere plek leggen.’ Alle artikelen in Frontiers for Young Minds verschijnen in het Engels, maar ze zijn – dankzij sponsoren en nationale initiatieven – ook deels beschikbaar in Hebreeuws, Arabisch en Chinees. Door een recent initiatief van Jeunes Francophones et la Science (JEFS) komen daar nu ook Franse artikelen bij, met een aanvankelijke focus op microbiologie. ‘We staan altijd open voor partners die ons kunnen helpen de artikelen in meer talen aan te bieden en voor samenwerking met leraren en onderwijsinstellingen’, aldus Henderson. ‘Het uiteindelijke doel ligt nog ver aan de horizon: wetenschap voor alle kinderen in de wereld toegankelijk maken.’