Monumentale biografie van de 'bloemenkoning’

Portret van de Zweedse Carl Linnaeus, grondlegger van de systematiek en onderwerp van een uitputtende biografie.

Niet alle tijdgenoten waren blij met Linnaeus’ ordening van de flora en fauna, maar zijn systeem staat nog fier overeind. Een recent vertaalde biografie biedt een verhelderend beeld van zijn leven en werken.

Hij kwam ter wereld als Carl Linnaeus, in de houten pastorie van een klein dorp in het Zweedse Småland in 1707. De achternaam had predikant Linnaeus zelf bedacht, naar een oude lindeboom; hij tuinierde graag. Zijn zoon werd de ster van Uppsala’s universiteit en in de adelstand verheven. Linnaeus, aartstuinder, is wereldbekend als grondlegger van de systematiek. In Zweden is de ‘bloemenkoning’ een nationale held, ook vanwege zijn vele publicaties in de landstaal en als verspreider van een vriendelijke visie op de Lutherse religie, tot 2000 de staatskerk. Daarin paste een ruime mate van natuurbewondering. De in 2019 in het Zweeds verschenen, zeer degelijke en gedetailleerde biografie van historicus Gunnar Broberg is nu in het Engels vertaald en in 2023 door Princeton University Press uitgegeven als The man who organized Nature . Het geeft een verhelderend en boeiend beeld van Linnaeus’ leven en werken, en is resultaat van onderzoek aan een grote hoeveelheid archivalia en een berg secundaire literatuur.

Linnaeus bleef de bijbelse traditie trouw; het paradijs was hem werkelijk. Adam benoemde planten en dieren. Linnaeus, tweede Adam, vervolgde dat werk met grote toewijding en veel energie, daarin bijgestaan door talrijke volgelingen. Hij verkende de natuur van zijn vaderland, en verruimde zijn werkterrein tijdens een verblijf in Nederland, tussen 1735 en 1738. Hij publiceerde daar de Hortus Cliffortianus , een in opdracht geschreven werk over park en menagerie van George Clifford op de Hartecamp te Heemstede. Linnaeus’ enthousiasme was aanstekelijk; hoewel hij slechts van 17 juni tot 24 juni in Harderwijk verbleef inspireerde hij de zoon van zijn promotor De Gorter definitief tot de floristiek. David de Gorter publiceerde in 1767 de eerste Nederlandse flora.

GRONDSLAG

Broberg beschrijft in detail hoe Linnaeus zijn nieuwe ordening volgens binominale nomenclatuur stoelt op het idee dat elke soort groep na groep tijdens de schepping afzonderlijk tot stand was gekomen. Voortplanting vormt de grondslag van alle leven; variatie binnen soorten is het gevolg van latere bastaardering. Voortplantingswijze is cruciaal in de rangschikking van levende wezens. Zijn indeling van zaadplanten berustte daarom op de anatomie van bloemen; een heldere opzet die al spoedig zeer succesvol werd als systematisch criterium.

Niet al zijn tijdgenoten vonden de visie van Linnaeus overtuigend, toont ook deze biografie weer duidelijk aan. Buffon, gezaghebbend Frans onderzoeker, ontkende categorisch het bestaan van soorten; en de beroemde Nederlander Camper viel hem daarin bij. Een bijbelse grondslag zochten zij niet in de natuur; en het feit dat aardbei, roos en appelboom in één perk van de systematische hortus kwamen te staan vonden zij onnatuurlijk. Dat de voortplantingswijze zo’n centrale plaats innam stond weer anderen tegen.

Het classificatiesysteem van Linnaeus werd, ondanks bezwaren, algemeen aanvaard. Daardoor werd de weelde aan levensvormen overzichtelijk, en de handel in planten en dieren transparant. Inzake fossielen werkt het systeem, immers op voortplanting gegrond, gebrekkig. Toch staat het door Linnaeus opgezette systematisch panorama nog stevig overeind. En zijn bevlogen aansporingen tot natuurgenot hadden een wereldwijde verruiming van geesten ten gevolge. Wie zich interesseert voor de grondslagen en geschiedenis van wat 25 jaar na Linnaeus’ dood in 1778 biologie is gaan heten, zal het indrukwekkend werk van Broberg gretig lezen.

Bert Boekschoten (1933) is emeritus hoogleraar paleontologie van de Rijksuniversiteit Groningen en Vrije Universiteit Amsterdam.

THE MAN WHO ORGANIZED NATURE - Gunnar Broberg (vertaling: Anna Paterson)
Hardcover, 584 pagina’s, 32 euro