Door Steijn van Schie - ILLUSTRATIE: SVETAZI / SHUTTERSTOCK - 26-04-2024 - Humane biologie
Neusgaten wisselen elkaar netjes af in de hoeveelheid lucht die erdoorheen stroomt. Hoe komt dat?
Mensen zijn gezegend met twee neusgaten om lucht door naar binnen te zuigen, maar op elk willekeurig moment is er slechts één neusgat dominant: per tijdseenheid stroomt er dan meer lucht door bijvoorbeeld het linkerneusgat dan door het rechter. Om de paar uur later wisselen de rollen zich om, in een oneindige toerbeurt die bekend staat als de neuscyclus. Waardoor komt het dat er altijd slechts één dominant neusgat is? En heeft het ook functie?
Onbewust
Een ding is zeker: iedereen doorloopt meerdere keren per dag de neuscyclus, veelal onbewust – met de aanwezigheid ervan in onder meer ratten, konijnen, varkens, katten en honden, lijkt het zelfs een wijdverspreid biologisch fenomeen onder zoogdieren. Maar er is wel veel variatie. Sommige mensen wisselen bijvoorbeeld om het uur van dominant neusgat, terwijl de cyclus bij anderen tot wel acht uur in beslag neemt. Het gemiddelde komt uit op zo’n twee uur, waarbij rechtshandigen een lichte voorkeur lijken te hebben voor hun linkerneusgat (Plos One, 2016).
Zwelling‘Eigenlijk is het niet de ademhaling die wisselt, maar de zwelling van het neusslijmvlies’, vertelt Niels van Heerbeek, KNO-arts aan het Radboudumc. ‘Op het ene moment stroomt er vooral bloed naar de zwellichamen in het linkerneusgat, op het andere moment naar het rechter. Door het desbetreffende neusgat kan dan simpelweg minder lucht stromen.’ Het geheel staat onder controle van het autonome zenuwstelsel – in dit geval de sympathische en parasympathische zenuwuiteinden in de zwellichamen van de neusschelpen. De zwelling neemt af als de sympathische zenuwuiteinden in een neusgat actief worden. Zodra de activiteit in de sympathische zenuwen afneemt, nemen de parasympathische zenuwen het over en neemt de zwelling weer toe (
The Journal of Laryngology & Otology, 2016).
‘De vraag is alleen: wat is hier de kip en het ei?’
De verstopping valt vooral op tijdens verkoudheid, wanneer de bloedtoevoer naar de neusslijmvliezen wordt opgekrikt voor de af- en aanvoer van afweercellen. Ook slijmproductie neemt toe om virusresten af te voeren. Daarin ligt ook een mogelijke verklaring voor de neuscyclus. Verkoudheidsvirussen repliceren goed bij de lagere temperaturen van 32 graden Celsius in de bovenste luchtwegen, maar niet bij 37 graden in een verstopte neus (Clinical Otolaryngology, 2021).
Reukepitheel
‘Eigenlijk weten we niet precies waartoe de neuscyclus dient; het blijft vooral speculeren’, legt Van Heerbeek uit. ‘Mogelijk heeft het ook iets te maken met ons reukvermogen, waarbij oplosbare moleculen in de lucht het reukepitheel boven in je neus bereiken. Bij een opgezwollen neus zouden zomaar andere moleculen dat reukepitheel kunnen bereiken dan bij een open neus. Eén verstopt neusgat vergroot dan je reukbereik. Het verklaart alleen nog niet de cyclus.’ Een andere theorie is dat de neusgaten elkaar afwisselen zodat ze beurtelings kunnen ‘uitrusten’. Zodoende zouden ze beter hun taken kunnen uitvoeren, zoals het bevochtigen, reinigen en verwarmen van langskomende lucht.
Zwaartekracht
En hoe zit het dan met de zwaartekracht? Van Heerbeek: ‘Als je op je rechterzij in bed ligt, stroomt het bloed makkelijker naar het slijmvlies van de rechterneusschelpen – die kant zit in dat geval ook meestal dicht. De vraag is alleen: wat is hier de kip en het ei? De neuscyclus lijkt zich namelijk weinig van externa factoren aan te trekken. Is je rechterneusgat verstopt, omdat je op je rechterzij ligt, of ga je op je rechterzij liggen omdat je rechterneusgat door de neuscyclus verstopt zit? Niemand die het weet.’