Hoe schadelijk is een militair oefenterrein voor de natuur?

Foto: ImageSelect

Defensie is naarstig op zoek naar nieuwe oefenterreinen, waarbij ze hun pijlen ook richten op beschermd natuurgebied. Zo zijn de Terletse Heide en een deel van het Rozendaalse Veld op de Veluwezoom al beoogde plekken voor het oefenen met zware explosieven. Natuurmonumenten startte daarom de petitie ‘Hou de Veluwezoom bomvrij’. Tegelijkertijd is Defensie van mening dat hun oefeningen en natuur juist goed samen kunnen gaan en de natuurwaarden van een gebied zelfs kunnen vergroten. Hoe schadelijk is een militair oefenterrein – ontoegankelijk voor fietsers en wandelaars – eigenlijk voor de natuur?

Ecoloog en natuurfilmer Ruben Smit maakte de natuurfilm De Nieuwe Wildernis en is mede-initiatiefnemer van de petitie

‘De petitie is net voor Kerst opgezet en we gaan hem op 11 maart aanbieden aan de Tweede Kamer. De voorgestelde oefeningen op de Terletse Heide en het Rozendaalse Veld zullen leiden tot een afbraak van de natuur. Defensie zal er gaan oefenen met zeer zware explosieven van 20 kilogram, met een intensiteit die niet te vergelijken is met andere gebieden. Het gebied zal veranderen in een met fijnstof en zware metalen vervuild maanlandschap.

‘Ik heb op veel defensieterreinen rondgelopen om te kijken naar de natuurwaarden. Deze waarde kan alleen hoog blijven bij een minder intensief gebruik en met minder hevige explosieven. Zo zie je op terreinen waar veel gebrand wordt zeldzame sprinkhaansoorten en waar veel met zand gereden wordt komt de jeneverbes op. Maar dit geldt niet voor de Terletse Heide en het Rozendaalse Veld. Deze zullen moeten worden afgesloten voor recreanten. De plannen voor deze voorkeurslocaties kun je niet met andere defensieterreinen vergelijken. Ik wil dit zelfs greenwashing noemen en ik neem dit de betrokkenen kwalijk.

‘Deze terreinen zijn ongestoord met oorspronkelijke heideontwikkeling op smeltwaterdalen uit de ijstijd. Door de militaire oefeningen zullen de aardlagen worden verstoord. Ze geven brandgevaar, geluidsoverlast en trillingen. Ook voor de fauna gaat dit enorm schadelijk zijn. ‘Vanwege de kwetsbaarheid van de Nederlandse en Europese natuur is het gewoonweg niet logisch om nu zwaar vervuilende defensieoefeningen te gaan doen op natuurterreinen. Als we dat toch willen, is landbouwgrond hiervoor misschien meer geschikt.’

Wieger Wamelink, ecoloog bij de Wageningen Universiteit & Research

‘Er zijn veel militaire oefenterreinen die afgescheiden zijn voor recreatie omdat er geschoten wordt. Dat zijn soms prachtige heideterreinen. Defensie schiet eroverheen, maar het mag niet in brand vliegen. Daarom branden de militairen het gebied zelf onder gecontroleerde omstandigheden, een goede manier om de heide in stand te houden. Op de Edese Heide zorgt de padvorming door rupsvoertuigen juist voor een goede omgeving voor insecten en een gevarieerd landschap. Maar of militaire oefeningen goed zijn voor de natuur hangt uiteindelijk af van welke activiteiten er worden uitgevoerd en welk terrein het is. Dat moet echt per geval bekeken worden. ‘Dat een deel van de militaire oefenterreinen afgesloten is voor het publiek helpt natuurlijk ook. Toeristen en dagjesmensen zorgen over het algemeen voor meer verstoring dan militairen.

‘Er zal goed moeten worden geïnventariseerd wat de natuurwaarden van het Rozendaalse Veld en de Terletse Heide zijn om te beoordelen of een militair oefenterrein deze gebieden kan beschermen of juist kan afbreken. Ze hebben beide last van stikstofdepositie en ook het leger met zijn vervuilende tanks moet aan de wetgeving voldoen.’

Theo Linders is senior ecoloog bij het Rijksvastgoedbedrijf en medeauteur van het rapport Natuurwaarden op Defensieterreinen

‘Militaire oefenterreinen zijn verrassend natuurrijk. De heiden op militaire oefenterreinen doen qua soortenrijkdom niet onder voor heiden bij andere terreinbeheerders. Vaak komen er zelfs enkele zeer zeldzame soorten voor die gebonden zijn aan de dynamiek van het militaire gebruik. De kleine wrattenbijter, een zeer zeldzame sprinkhaan, komt in Nederland en Duitsland alleen voor op terreinen met kraters van zware artillerie. Om deze intensief gebruikte delen liggen vaak grote bufferzones waar de militairen nauwelijks komen en de natuur zijn gang kan gaan. Deze fungeren als belangrijke rustgebieden voor veel diersoorten, ook omdat hier geen recreanten komen. De ervaring leert dat dieren snel wennen aan het voorspelbare achtergrondgeluid van militaire oefeningen, juist omdat het geen consequentie heeft voor hun eigen overleven. Zo leven er in de graslanden op Vliegbasis Volkel waar dagelijks F-35’s opstijgen en landen meer dan honderd veldleeuwerikenbroedparen. Dat zijn dichtheden die je buiten militaire oefenterreinen nauwelijks meer tegenkomt. Een goed maaibeheer is voor hen belangrijker dan omgevingsgeluid. Hoewel defensiegebruik en natuur goed samen kunnen gaan, is het aanleggen van een nieuw oefenterrein in een bestaand natuurgebied niet vanzelfsprekend. Deze afweging dient zorgvuldig te worden genomen waarbij ook andere opties worden bezien.’

Friso van der Zee, ecoloog en senior onderzoeker biodiversiteit en beleid bij de Wageningen Universiteit & Research

‘In de tien jaar, tussen 1992 en 2002, dat ik me als ecoloog bij het toenmalige ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit bezighield met natuur op Defensieterreinen is er veel verbeterd. Naast meer kennis over natuur en het beheer daarvan is denk ik de belangrijkste verdienste dat Defensie ecologen heeft aangesteld met als doel de natuur op Defensieterreinen in kaart te brengen. Daardoor zijn ze de eigen natuur beter gaan begrijpen en beheren.

‘Veel natuur op Defensieterreinen is min of meer onbedoeld ontstaan onder invloed van extensief gebruik, ander beheer en ook de relatieve rust van onder andere de schietterreinen. Waar ze wel bewust mee bezig zijn is het schraalgraslandbeheer op de vliegbases in Nederland. Voedselarme kruidenrijke graslanden zijn goed voor bloemen en insecten, maar minder aantrekkelijk voor grote vogels. Hier combineren ze vliegveiligheid – vogels in de motor zijn een gevaar voor straaljagers – met biodiversiteit.

‘Maar dat Defensie haar terreinen goed beheert en zuinig is op de natuurwaarden, kun je natuurlijk niet zomaar omgekeerd gebruiken. Het Rozendaalse Veld en de Terletse Heide zijn grotendeels in beheer bij Natuurmonumenten en de natuurwaarden worden daar momenteel optimaal beschermd. Een nieuw explosievenoefenterrein zou in dit bestaand natuurgebied best kwaad kunnen doen. In combinatie met het oplossen van de stikstofproblematiek lijkt een landbouwgebied met nul biodiversiteit me in ieder geval meer voor de hand liggen als oefenterrein.’