Vurige oliebol-lookalike

Ze lijken verdacht veel op mislukte oliebollen en hondendrollen: oliebolzwammen. Parasitaire bekerzwammen die opschieten op brandplekken, maar nooit rond oudjaar.

Volgens sommigen is het een feestelijke, winterse en heerlijke traktatie: de oliebol. Een bruingebakken, sponzige deegbol, soms gevuld met krenten en rozijnen, meestal sompig van het vet. Eetbaar en voedzaam, maar daar is ook alles mee gezegd. Dat geldt niet voor het natuurlijke evenbeeld: de oliebolzwam (Rhizina undulata) is oneetbaar.

Qua uiterlijk lijkt deze bekerzwam vooral op een mislukte hondendrol of oliebol, niet bolvormig, maar met veel golvende uitlopers. Dat verklaart ook de wetenschappelijke naam: Rhizina verwijst naar de wortelvormige uitgroeiïngen en undulata naar het golvende karakter daarvan. Afgeleid van het Griekse rhiza voor ‘wortel’ en Latijnse undalata voor ‘golvend’.

Deeggebak
De associatie met oliebollen komt alleen voor in de Lage Landen, omdat die een olieboltraditie kennen. Het eten van bolvormig gefrituurd deeggebak op oudjaarsavond is waarschijnlijk te danken aan de platte oliekoeken die Friezen en Bataven al aten. Omdat die koeken rijk zijn aan vet en calorieën vormen ze een ideale winterkost. Ze waren plat omdat ze werden gebakken in een klein bodempje vet, van reuzel of lijnzaad- en raapolie. De bolvorm ontstond pas toen door groeiende welvaart en betere handelscontacten oliën van zonnebloemen, pinda’s, sojabonen en olijven overvloedig beschikbaar kwamen.

Boomwortels
In Engeland roepen oliebolzwammen een andere associatie op en heten ze doughnut fungus of pine firefungus. De verbinding met vuur komt doordat deze zwammen gewoonlijk opschieten op brandplekken in naaldbossen. Ze vormen daar zelf een zeer schadelijke parasiet op beschadigde boomwortels. Om verspreiding van de wortelparasiet tegen te gaan, was het bosarbeiders dan ook streng verboden om koffievuurtjes te stoken. Wat ook een verklaring vormt voor het Nederlandse synoniem koffievuurtjeszwam. De oliebolzwam staat overigens op de rode lijst en laat zich al zelden zien, en dan hooguit vanaf mei tot de herfst. Een rond Kerst of Oud en Nieuw buiten aangetroffen bruin flodderig oliebolachtig object is waarschijnlijk dus echt een versmaad misbaksel en oneetbaar.