Nutteloze megakiller

Ze zijn overbrengers van een souvenir dat geen reiziger graag mee naar huis neemt. Malariamuggen staan strak op 1 in de lijst van dodelijkste dieren voor mensen.

Ook Europeanen weten weer hoe het is om met een infectieziekte samen te leven. Over 2020 en 2021 was er wereldwijd een oversterfte van 14,9 miljoen mensen door covid, met ruim tweeënhalf keer zoveel doden in Europa als in Afrika (rapport WHO, 5 mei). Voor malaria liggen de cijfers omgekeerd: in 2020 stierven daar 627 duizend mensen aan, voor 96 procent in Afrika. Malaria is een acute koortsziekte, veroorzaakt door Plasmodium-parasieten die geïnfecteerde vrouwelijke Anopheles-muggen door beten op mensen overdragen. Zo’n veertig Anopheles-soorten brengen malaria over en de malariamug is daarmee het dodelijkste dier voor mensen. Koploper is A. gambiae, als vector van de dodelijkste malariaparasiet (Plasmodium falciparum).

Waardeloos
Het is deze zomer precies 125 jaar geleden dat de Britse tropenarts Ronald Ross in 1897 ontdekte dat Anopheles-muggen Plasmodium-parasieten overdragen en zo malaria veroorzaken. Deze ontdekking deed de latere Nobelprijswinaar in India door experimenten met ‘vlekkerig gevleugelde’ malariamuggen, waarschijnlijk A. minimus. Twee jaar later toont Ross aan dat ook de soort die we nu kennen als A. gambiae malaria overbrengt (Plos One, 2013). De soort duikt in 1902 voor het eerst op in een handboek van knutten en muggen. Jarenlang krijgt A. gambiae de toevoeging sensu stricto of s.s. (‘in strikte zin’) omdat zij deel uitmaakt van een morfologisch niet onderscheidbaar soortencomplex. Moleculaire typering heeft die verwarring inmiddels grotendeels opgelost (Zootaxa, 2013). Met de genusnaam Anopheles gaf de Duitse entomoloog Johan Willem Meigen aan dat hij de muggen maar nutteloos en waardeloos vond: het tegendeel van het Griekse ophelos , dat ‘voordeel’ of ‘waarde’ betekent. De soortaanduiding gambiae verwijst naar de West-Afrikaanse Gambia-rivier. Het holotype van de soort is afkomstig van een eiland in deze rivier: Janjanbureh. Vanwege de mysterieuze steencirkels van Wassu een geliefde toeristenbestemming, maar dus ook bakermat van een massamoordenaar van vooral Afrikaanse kinderen en de nachtmerrie van menig tropenreiziger.