Verwarde schorpioenvlieg

De Week van de Schorpioenvlieg herinnert aan veel verkeerde vernoemingen en een ernstige miskleun van Linnaeus die een naam gaf die ‘helemaal niets betekende’.

‘Het zijn geen schorpioenen en ook geen vliegen! Wat zijn het dan wel? Het antwoord daarop, en meer, kom je te weten tijdens de Week van de Schorpioenvlieg’, melden SoortenNL en EIS Kenniscentrum Insecten 5 juni op Nature Today. De startdag van de week die in het teken staat van de familie Panorpidea of schorpioenvliegen. Bovenaan het bericht staat een foto van de gewone schorpioenvlieg (Panorpa communis), een vertegenwoordiger die zich in Nederland graag ophoudt in allerlei struikgewas. Daar schuimen ze de takjes af op dode en verzwakte insecten om ze gulzig met hun zuigsnuit leeg te zuigen. De vernoeming naar schorpioenen dankt deze soort aan de opmerkelijke rode stekel aan het uiteinde van de staart bij de mannetjes. Omdat ze twee paar vleugels bezitten zijn het geen echte vliegen, want daarbij is het laatste vleugelpaar altijd gereduceerd tot een kopvormig haltertje.

Tot zover de Nederlandse spraakverwarring. Rond de wetenschappelijke naam is de wanorde zowaar nog groter. De genusnaam Panorpa die Linnaeus aan schorpioenvliegen gaf ‘betekent gewoon helemaal niets’, schrijft de verbolgen Amerikaanse classicus Don Cameron in 1975 in The Great Lakes Entomologist. Hij noemt de naamafleiding een interessant voorbeeld hoe Latijnse of Griekse namen door historische miskleunen verhaspelt kunnen raken. Kort samengevat leidde Linnaeus de genusnaam af van het Griekse woord parnops waarmee de Italiaanse natuuronderzoeker Ulysses Aldrovandus in 1602 een ‘sprinkhaan’ aanduidde. Dit afkomstig uit de legende waarin Hercules sprinkhanen verdreef, maar dat was door een populaire, verkeerde vertaling verbasterd tot ‘mug’. Dit zette Linnaeus qua genusnaam op het verkeerde been, dus valt er relatief weinig te zeuren over de Latijnse soortaanduiding communis: dat betekent gewoon ‘algemeen’. Al komt in Nederland de weideschorpioenvlieg (Panorpa vulgaris) veel algemener voor dan de gewone schorpioenvlieg.