Chimpansees communiceren door stenen te gooien

Deze chimpanzeeman in een natuurreservaat in Guinee-Bissau heeft net een steen gegooid, wat werd vastgelegd door een cameraval. Foto: Stichting Chimbo

West-Afrikaanse chimpansees gebruiken naast hun handen en voeten ook stenen voor communicatie. Subtiele variaties in context wijzen op mogelijke betekenisverschillen.

Stenen tegen bomen slaan en gooien: opmerkelijke gedragingen die bijdragen aan het complexe communicatiesysteem van West-Afrikaanse chimpansees (w), zo stellen wetenschappers van de universiteit van Wageningen en het Duitse primaatonderzoekinstituut in Göttingen (Biology Letters, 7 mei).

Met behulp van cameravallen en assistentie van lokale veldgidsen verzamelt het onderzoeksteam over meerdere jaren videomateriaal van vijf locaties in een natuurreservaat in Guinee-Bissau. Flinke stapels stenen aan de voet van de stam insinueren welke bomen het waard zijn om te bestuderen. De onderzoekers analyseren het recent geobserveerde steengebruik door chimpansees, maar ook het reeds erkende hand- en voetdrummen op holle boomwortels: een gedrag dat hoorbaar is over grote afstanden en dient als communicatiemiddel voor groepscoördinatie en uitingen van dominantie. ‘Wanneer een chimpansee een steen gebruikt als communicatietool, noemen wij dit stone-assisted drumming’, vertelt gedragsbioloog en eerste auteur Sem van Loon. ‘Het omvat vooral gooien, maar soms houdt het dier de hand aan de steen.’ Omdat steengooien qua gedragsdynamiek erg lijkt op regulier drummen, vraagt het team zich af of de chimpansees slechts ter afwisseling stenen gebruiken, of dat dit fenomeen een eigen functie heeft binnen het sociale repertoire van deze dieren.

Hoewel aan de start van het onderzoek nog onbekend, lijkt het ophopen van stenen – als territoriale afbakening bijvoorbeeld – niet het enige doel van steengooien. In 78 procent van de gevallen gebruiken chimpansees keien die al bij de boom liggen, in plaats van nieuwe stenen aan te dragen.

Roep
Net als hand- en voetdrummen, blijkt stone-assisted drumming vooral voor te komen bij volwassen mannetjes, in opgewonden of sociaal beladen situaties. De twee gedragingen komen zowel los van elkaar, als ook gecombineerd voor. Subtiele gedragsmatige verschillen in context suggereren volgens de auteurs desondanks een inhoudelijk verschil. Zo laten de chimpansees alvorens te beginnen met drummen vaker een kenmerkende luide roep horen wanneer ze met stenen gooien of slaan, dan wanneer ze hun ledematen gebruiken. Na een drumsessie vocaliseren ze bij steengebruik daarentegen juist minder dan na hand- of voetdrummen. Van Loon: ‘Stone-assisted drumming lijkt een alternatieve vorm van drumgedrag, naar verwachting een signaal met een iets andere betekenis, net zoals men verwacht dat verschillende drumfrequenties of combinaties met bijvoorbeeld schreeuwen verschillende boodschappen overbrengen.’ De exacte functie van dit gedrag blijft enkel speculeren.

‘Slechts op vier plekken in West-Afrika vertonen chimpansees stone-assisted drumming, waarvan wij er eentje hebben uitgekozen voor dit onderzoek’, vertelt Van Loon. ‘Er zijn bovendien aanwijzingen voor individuele en lokale geografische variatie en adolescente chimpansees lijken het steengebruik te kopiëren van volwassen – beide aanwijzingen voor culturele evolutie.’ Het gebruik van tools voor communicatieve doeleinden is uitzonderlijk in het dierenrijk, aldus gedragsbioloog en laatste auteur Marc Naguib. Hij benadrukt: ‘Het is belangrijk te beseffen dat cultuur een onderdeel is van de natuur, en dat deze dus ook verloren kan gaan bij onvoldoende bescherming.’