‘Vlinder en etiket vertellen samen het verhaal’

Apollovlinders: hiervan bezit Naturalis een van de volledigste verzamelingen ter wereld. Foto: Naturalis Biodiversity Center

Serie: Uit de schatkamer

Grasduinen langs 42 miljoen objecten in de collecties van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie – Naturalis, 1820 – 2020

AFLEVERING 1: VLINDERS

COLLECTIE: Lepidoptera (schubvleugeligen)
AANTAL EXEMPLAREN: 3,5 miljoen
TOPSTUK: Jamaicaanse regenboogvlinder Urania sloanus
AANTAL HOLOTYPES: minstens 4000
BEHEERDER: Rob de Vos

‘Je kunt het een schatkamer noemen, maar ik heb het zelf vaak over snoepwinkel’, zegt Rob de Vos, collectiebeheerder vlinders van Naturalis Biodiversity Center. Hij trekt links en rechts laden open, waarin de meest kleurrijke en grote vlinders liggen opgeprikt. In een la zitten drie enorme felgekleurde vlinders: een groene, blauwe en oranje. ‘Dat is allemaal één soort, de groene komt van Nieuw-Guinea, de blauwe van de Salomonseilanden en de oranje van de Mollukken’, vertelt De Vos. ‘Ze hebben structuurkleuren. De kleur is niet te danken aan pigment, maar aan de manier waarop de schubben licht weerkaatsen. Ze verkleuren niet en je kunt ze dus eeuwig aan de wand hangen.’ De Vos is welhaast een wandelende encyclopedie. Zijn vlinderverzameling is verdeeld over drie compartimenten in de collectietoren van Naturalis, merendeels in laden in rolkasten om ruimte te winnen. In het gangpad staan stapels laden uit geschonken collecties die wachten op invoeging. ‘Het is een levende collectie, dus we blijven exemplaren toevoegen. Er moet dan wel informatie bijzitten van waar en wanneer de vlinder verzameld is. Opgeprikte vlinders zijn mooi, maar de echte waarde zit in de etiketten. Samen vertellen ze het verhaal’, aldus De Vos. Van de 160 duizend vlindersoorten die wereldwijd bekend zijn, heeft Naturalis ongeveer de helft in haar verzameling. ‘We hebben veel vlinders uit onze koloniën, maar bezitten ook vrijwel alle Nederlandse vlindersoorten. Onze nationale vlindercollectie is zelfs de grootste ter wereld.’

Papilotten

Vrijwilligers zijn volgens De Vos onmisbaar voor het collectiebeheer. ‘Dankzij hun hulp hebben we deze maand de honderdduizendste vlinder gedigitaliseerd uit de papillottencollectie van Van Groenendael. Die heeft als tropenarts in de jaren dertig en veertig in Nederlands-Indië massaal vlinders verzameld in zakjes van krantenpapier.’ De verzameling apollovlinders (foto), deels schenkingen van de Duitse entomoloog Curt Eisner en Japanse politicus Yuichi Kawasaki, is vanwege de volledigheid heel bijzonder. ‘Apollovlinders zijn sterke vlinders die tot aan de sneeuwgrens leven’, weet De Vos. ‘Ons echte topstuk is echter deze Jamaicaanse regenboogvlinder, in 1779 beschreven door entomoloog Pieter Cramer. Een nachtvlinder met prachtige kleuren en een schitterend silhouet, maar ook een tragisch verhaal. Die is door vernietiging van het leefgebied nu uitgestorven.’

(Correctie 25 januari 2020: 42 miljoen in plaats van 40 miljoen objecten, GvM)