DOOR JELLE REUMER - Illustratie: Leen van der Heijst / À la Leen - 31-10-2020 - Biologie
Een cruciaal getal in demografische berekeningen is het zogeheten vervangingsgetal (total fertility rate). Dat is het aantal nakomelingen dat vrouwen baren.
Om een populatie (of dat nou kikkers, fruitvliegjes of mensen zijn maakt niet uit) in stand te houden, moet het gemiddelde vrouwtje 2,1 nakomelingen krijgen. Die extra 0,1 kind is nodig om allerlei vormen van onvruchtbaarheid te compenseren, van voortijdig verongelukte jongeren tot celibataire kloosterlingen en andere categorieën die niet bijdragen aan het voortbestaan van de soort. Ooit was het vervangingsgetal in Europa wel 4 of 5, of nog hoger. Dat waren de tijden van armoede en hoge kindersterfte. Tot ver in de 20ste eeuw was ook in hoogontwikkelde landen een forse kinderschare heel gewoon. Men ‘kreeg’ kinderen. Tegenwoordig worden kinderen steeds vaker gepland. Bijgevolg is in grote delen van de wereld het vervangingsgetal onder de 2,1 gezakt. Voor Europa en Centraal-Azië samen, zo bleek deze zomer uit een in The Lancet (14 juli online) gepubliceerde studie, bedraagt het vervangingsgetal 1,78.
Een pikant detail is dat ondanks het verbod van het Vaticaan op het gebruik van voorbehoedmiddelen en de aanbeveling om slechts op periodieke onthouding te vertrouwen, het vervangingsgetal juist in rooms-katholieke landen in Europa erg laag is: in Polen 1,31, in Portugal 1,29, in Italië 1,33 en in Spanje 1,35 (waarden over 2017). Dat desondanks de wereldbevolking nog blijft groeien, is gevolg van het wereldwijde cijfer van 2,37. Dat is dus boven de magische grenswaarde van 2,1.
Dramatisch is de situatie in sub-Saharisch Afrika. Daar ligt het vervangingsgetal op 4,62 met als uitschieters Niger (7,08), Tsjaad (6,72), Somalië (6,10) en Mali (6,02). Bijgevolg zal de bevolking in dat werelddeel, momenteel 1,03 miljard zielen, doorgroeien tot een bijna apocalyptische 3,07 miljard in het jaar 2100. Wel zal dan het vervangingsgetal zijn gedaald tot 1,73 waardoor uiteindelijk ook daar een afname zal intreden.
(kader bij artikel: We zijn met teveel, Bionieuws, 31 oktober 2020)