De coronacrisis verwerken in de les

De leerlingen van Eus van Hove kunnen de les over de PCR-test voor covid-19 ook op hun telefoon volgen.

Leerlingen hebben behoefte aan duiding, en tegelijkertijd kent de coronacrisis allerlei biologische aspecten die toch al tot de lesstof behoren.

Inspelen op de actualiteit is met biologie wel vaker mogelijk – klimaatverandering, de stikstofcrisis, insectensterfte, de wolf terug in Nederland: aan onderwerpen geen gebrek – maar met de huidige coronacrisis is de biologische actualiteit al helemaal alomtegenwoordig. Stof die voor veel leerlingen normaalgesproken abstract blijft, zoals celbiologie en PCR, is nu ineens superrelevant. De coronacrisis inhoudelijk verwerken in de les is daarmee een uitgelezen kans om leerlingen zowel het nieuws beter te laten begrijpen als gebruikelijke leerdoelen bij te brengen, zo laten verschillende docenten zien.

Ventilatie
De havo 5-leerlingen van biologiedocent Catharina Pietersma (Carolus Clusius College, Zwolle) doken vanaf eind januari sowieso al in het thema afweer. ‘De coronacrisis was toen in Nederland nog niet zo aanwezig, maar het speelde elders al wel. Voor mij de aanleiding om bij dit thema steeds het voorbeeld van het nieuwe coronavirus aan te halen. Zo hebben we het gehad over de langzame afweer bij ouderen en de gevolgen daarvan. Voor dit thema hebben we circulatie en ventilatie behandeld, dus dat kon ik nu mooi samen nemen. Ik heb bijvoorbeeld uitleg gegeven over secundaire infecties die kunnen ontstaan als het virus longcellen kapot maakt. Ik heb het idee dat de leerlingen het beter onthouden, omdat het zo dichtbij komt. Bovendien merk je dat er veel behoefte is aan dit soort informatie.’

Zoönosen
Marten Hazelaar, havo/vwo-docent science, NLT (Natuur, Leven en Techniek) en biologie op het Christelijk College de Populier in Den Haag, besloot met zijn collega’s om de geplande module bij NLT over luchtvervuiling even te laten varen. In plaats daarvan krijgen zijn leerlingen nu een module over zoönosen, met extra aandacht voor het nieuwe coronavirus. ‘Bij NLT kun je als school zelf bepalen welke modules je geeft. Daarbij kun je ook kiezen voor een module over zoönosen, maar die is eigenlijk vooral gefocust op veeziektes. Die module hebben we nu aangepast, zodat we wel dezelfde elementen behandelen, zoals viruswerking en groeicurves, maar dan toegepast op de huidige situatie met corona.’ De eerste les, waarin Hazelaar sars-cov-2 plaatste in een rijtje van allerlei verschillende ziekteverwekkers met elk hun eigen ziektebeeld, van miltvuur tot prionen, is net achter de rug. Voor de volgende les staat de werking van sars-cov-2 op het programma. ‘Dat is reuze interessant. Ik leer er zelf ook weer van alles bij. Hoe zo’n virus de hele cel weet te kapen is vrij briljant. Zo leerde ik bijvoorbeeld dat er halverwege het genoom vansars-cov-2 een soort knoopje in het rna zit. Bij de translatie blijven ribosomen daar als het ware hikken. Soms gaan ze dan uiteindelijk toch verder, maar af en toe raakt het ribosoom in de war. Het springt dan een plaats terug, waardoor het hele reading frame verandert. Door dit mechanisme wordt de eerste helft van het genoom drie keer zo vaak afgelezen als de tweede helft: een hartstikke elegante manier om de hoeveelheid eiwitten te reguleren. Vervolgens gaan die eiwitten gewoon het endoplasmatisch reticulum in en worden verpakt in het Golgi-apparaat, zodat je gelijk nieuwe virusdeeltjes krijgt. Toevallig heb ik het in vwo 5 net over reading frames gehad: deze dingen sluiten perfect aan bij onze gebruikelijke leerdoelen.’

Ontsmettingsmiddelen
Na de biologie-uitleg van Hazelaar krijgen de leerlingen nog les over verspreidingsmodellen van de natuurkundedocent, terwijl de scheikundedocent chemische aspecten als de werking van ontsmettingsmiddelen voor zijn rekening neemt. ‘Normaal zijn we bij NLT minstens de helft van de tijd met praktische opdrachten bezig. Dat gaat nu helaas wat minder goed. Toch kunnen we op deze manier de leerlingen goed enthousiasmeren voor de stof. Het biedt hen ook een handvat om het nieuws te volgen: straks snappen ze ineens wat het RIVM nou eigenlijk bedoelt met een begrip als besmettingsfactor.’

Toeval
Ook havodocent biologie Eus van Hove (ROC MiddenNederland, Amersfoort), verwerkt de coronacrisis in zijn les. Het toeval wil dat Van Hove dit blok sowieso dna en afweer zou behandelen. Het nieuws dat er een tekort was voor de lysisbuffer die benodigd is bij testen op covid-19, vormde voor Van Hove de inspiratie voor een nieuwe les. ‘Eerder hadden onze leerlingen al hun eigen dna geïsoleerd uit wangslijmvlies. Daarbij is zo’n lysisbuffer de eerste stap, dus daar kon ik mooi aan refereren. Vervolgens kon ik netjes uitleggen hoe zo’n test met behulp van PCR werkt. PCR staat ook uitgelegd in het leerboek, maar door het toe te lichten aan de hand van zo’n voorbeeld wordt het veel interessanter. Vervolgens heb ik ook Zuid-Korea erbij gehaald. Daar zijn ze massaal aan het testen en houden ze de epidemie zo in bedwang. Op die manier duid ik ook de maatschappelijke relevantie. Hierna wil ik het over vaccinontwikkeling gaan hebben.

‘Omdat we nu in dit blok zitten kan ik er volop op ingaan. Maar anders had ik er sowieso ook wel wat over gezegd. In onze online leeromgeving plaats ik altijd al filmpjes over biologisch relevante dingen die in het nieuws komen. Hopelijk gaan meer docenten dat doen, nu ze wat meer ict-minded worden door de huidige situatie.’